ΣΩΦΡΟΝΙΣΜΟΣ

Ένας μεσήλικας άκουσε θόρυβο στο σπίτι του. Είδε να λείπει το στερεοφωνικό του. Βγήκε στο μπαλκόνι και αντίκρισε το ληστή, ένα νεαρό, να ακροβατεί στη μεσοτοιχία με το στερεοφωνικό στα χέρια του. Ο νεαρός εισβολέας σαν είδε τον ιδιοκτήτη έπεσε στο κενό, ευτυχώς από μικρό ύψος. Ο ιδιοκτήτης τηλεφώνησε στις Πρώτες Βοήθειες κι έπειτα έτρεξε κάτω να δει σε τι κατάσταση βρισκόταν ο κλέφτης. Τον συνόδευσε στο νοσοκομείο με το νοσοκομειακό όχημα. Στους γιατρούς που τον ρώτησαν από πού ήξερε το νεαρό τραυματία, απάντησε "Είναι συγγενής μου". Όλη την ώρα κι αφού οι γιατροί ενημέρωσαν πως δεν διατρέχει κίνδυνο η ζωή του, εκείνος του χάιδευε το κεφάλι. Στο τέλος ο ιδιοκτήτης του είπε "πάρε αυτά για μόλις βγεις από δω μέσα", του έδωσε ένα σημαντικό χρηματικό ποσό και έφυγε, έχοντας ήδη ξημερώσει. Πολλά χρόνια πέρασαν. Τον ιδιοκτήτη συνόδευαν στην τελευταία του κατοικία, στην Παιανία, μουσικοί, τραγουδιστές και η ελίτ της κοινωνίας. Το όνομα του Μάνος Χατζιδάκις. Όταν όλοι έφυγαν και το κοιμητήριο ερήμωσε, ένας νέος άντρας πλησίασε το φρεσκοσκαμμένο τάφο και έκλαψε με λυγμούς. Ήταν εκείνος ο ληστής. Αναφέρει την ιστορία ο Αντώνης Μποσκοΐτης. Αυτή την ιδέα αναπτύσσει ο V.Hugo στους Αθλίους και άλλα κείμενά του.

Ο παππούς μου, δάσκαλος πριν από 120 χρόνια σε ένα χωριό, διατηρούσε ένα υποτυπώδες μπακαλικάκι. Σα δάσκαλος εκείνο τον καιρό, πίστευε πως η διαπαιδαγώγηση γίνεται με τη βέργα. Κάποτε διαπίστωσε ότι τακτικά έλειπαν χρήματα από το μαγαζί. Κρύφτηκε και είδε τον κλέφτη. Τον έπιασε, του έδωσε ένα γερό χαστούκι και του είπε δυο λόγια που τον έκαναν να ντραπεί. Ο κλέφτης έφυγε και δεν ξαναφάνηκε στο χωριό. Πολλά χρόνια αργότερα, στη Χώρα, πλησίασε τον παππού μου κάποιος, έπιασε το χέρι του και το φίλησε. "Εκείνο το χαστούκι μ΄ έκανε άνθρωπο, κύριε Νικηφόρο", του είπε.

Δυο αντίθετες συμπεριφορές με το ίδιο αγαθό αποτέλεσμα. Ποια είναι η σωστή;

Η συμπεριφορά είναι προϊόν μάθησης. Η μάθηση αποκτάται με εξαρτημένα αντανακλαστικά. Αν η δυσάρεστη ποινή ακολουθεί τακτικά μια απαράδεκτη πράξη, δημιουργεί εξαρτημένο αντανακλαστικό. Ακόμη και η απλή σκέψη της πράξης φέρνει στο νου την παράσταση της ποινής που δρα ανασταλτικά. Η ποινή έχει αποδείξει επανειλημμένα την αποτελεσματικότητά της, κυρίως βραχυπρόθεσμα. Όμως δημιουργεί και άλλου είδους εξαρτημένο αντανακλαστικό. Η παράσταση της παραβατικής πράξης φέρνει και τη δυσάρεστη παράσταση του επιβάλλοντος την ποινή, του αστυφύλακα, της εξουσίας γενικά. Κι επειδή η πράξη είναι επιθυμητή, η ποινή γεννά το μίσος κατά της εξουσίας. Όποτε λοιπόν η εξουσία είναι απούσα, ο δράστης δεν διστάζει να προβεί στην παρανομία του. Από την άλλη, όποιος επιδίδεται σε τέτοιες δραστηριότητες το κάνει συνήθως για να καλύψει ανάγκες ή, έστω, σφοδρές επιθυμίες του, όπως αν πεινά, αν είναι ώρα να πάρει τη δόση του κλπ. Αν κάποιος νοιαστεί για τις ανάγκες του, η ευχάριστη παράσταση αυτής της φροντίδας συνδέεται με την μη τέλεση της παράνομης πράξης, ενώ αντιμετωπίζονται οι επιθυμίες του.

Τα παραπάνω ισχύουν περισσότερο σε προσωπικό επίπεδο. Όταν νοιάζεται ένας για κάποιον άλλον, είτε με ποινή είτε χωρίς ποινή, του δημιουργεί εξαρτημένα αντανακλαστικά. που διαμορφώνουν μακροπρόθεσμα τη συμπεριφορά του, δηλαδή το νοητό Εγώ του. Σε κοινωνικό επίπεδο όμως, που σημαίνει ευθύνη της πολιτείας έναντι του κοινωνικού Εγώ, ποια είναι η σωστή συμπεριφορά του κράτους; Ανοχή της πολιτείας ίσον αυτοδικία. Ζακ!

"Απαγορεύεται... ", λέει η επιγραφή, "ο παραβάτης τιμωρείται αυστηρά", συνεχίζει. Φυσικά, η επιγραφή λέει ψέματα. Ο παραβάτης τιμωρείται μόνο ΑΝ συλληφθεί και αποδειχθεί η ενοχή του. Αρά φροντίζει να κάνει την παράβαση χωρίς να γίνει αντιληπτός. Πρώτη φροντίδα του κράτους, επομένως, δεν είναι η αυστηρότητα της ποινής, αλλά η εξασφάλιση ότι κάθε παράβαση μιας απαγόρευσης, κατά κανόνα γίνεται αντιληπτή. Στις ΗΠΑ όπου σε αρκετές πολιτείες ισχύει ακόμη η θανατική ποινή, η εγκληματικότητα είναι μέγιστη σ΄ αυτές. Άραγε, επιβάλλονται οι εκτελέσεις επειδή είναι υψηλή η εγκληματικότητα ή, αντίθετα, είναι υψηλή, διότι το κράτος δίνει το παράδειγμα ότι δεν σέβεται τη ζωή και η ζωή δεν είναι απόλυτο αγαθό; Αποφεύγετε επομένως να γράφετε "Απαγορεύεται" αν δεν έχετε και ένα μηχανισμό να παρακολουθεί και ελέγχει την απαγόρευση. Αλλιώς, γελοιοποιείτε την απαγόρευση συνηθίζοντας και εκπαιδεύοντας τον επίδοξο παραβάτη στο ότι, πιθανότατα, ΔΕΝ θα γίνει αντιληπτός. Αυτό σημαίνει παρουσία αστυνομίας σε κάθε τετράγωνο και κάμερες σε κάθε γωνιά. Σημαίνει ακόμη προσαγωγή υπόπτων ΠΡΙΝ τελέσουν την πράξη που κανένας δεν ξέρει αν θα την τελούσαν. Απαράδεκτο! Ωστόσο, η προσαγωγή που συνδέεται όχι με ποινή, αλλά με συμβουλή και φροντίδα για τις ανάγκες του υπόπτου, με καταγραφή, πάντως, σε μητρώο υπόπτων, απομακρύνεται από το αστυνομικό, ολοκληρωτικό, κράτος με τη (σχεδόν) μηδενική ιδιωτική (και μέγιστη κρατική) εγκληματικότητα στις δικτατορίες.

Το επόμενο λογικό βήμα είναι ο σωφρονισμός στις φυλακές. "Το κάτεργο κάνει τον κατεργάρη", λέει ο V.Hugo. Η φυλακή είναι η ανώτατη σχολή εγκλήματος, καθώς κάθε τρόφιμος συναναστρέφεται υποχρεωτικά τη μεγαλύτερη δυνατή ποικιλία παρανόμων και μόνον αυτούς. Από αυτούς παίρνει την "παιδεία" του για να την ασκήσει όταν, με το καλό, αποφυλακισθεί. Η επαφή του με την κοινωνία είναι απαραίτητη, για να μη χάσει τον ανθρωπισμό και την κοινωνικότητά του. Είναι, ωστόσο, επικίνδυνη η έξοδός του με άδεια από τις φυλακές, αφού αντιστρατεύεται τον κύριο ρόλο της ποινής, την προφύλαξη των πολιτών από την εγκληματική δραστηριότητά του. Ταυτόχρονα αποτελεί κίνητρο να μην επιστρέψει στη φυλακή. Έχω προτείνει σε άλλη επιφυλλίδα μου (Τρίτη άποψη. Κουφοντίνας, wordpess.com dimitrissideris) ότι, αντί να βγαίνει με άδεια ο κρατούμενος στην κοινωνία, να επιτρέπεται στην προσωπική κοινωνία του, μέλη της οικογένειάς του, φίλους, δικηγόρους, δημοσιογράφους, γιατρούς κλπ να εισέρχονται ή και να διαμένουν μαζί του. Αυτό θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί στη χώρα μας με ασφάλεια, αφού διαθέτομε σωρεία νησιών. Μπορούν να διαμορφωθούν όμορφα "νησιώτικα χωριά" με αρκετά ελεύθερη διαβίωση των κρατουμένων, σε γραφικά σπιτάκια, με αυστηρή όμως συνεχή παρακολούθηση, όπου θα μπορούν να μένουν μαζί τους οι δικοί τους άνθρωποι. Φυσικά, θα υπάρχουν εκεί, εκτός από φύλακες, και μονάδες υγείας, περιλαμβάνοντας ιατρεία απεξάρτησης, θρησκευτικοί ηγέτες αφοσιωμένοι στην ιδέα της αγάπης, εισαγγελέας κλπ. Ακόμη δάσκαλοι και κατάλληλες επαγγελματικές σχολές και δυνατότητες εργασίας. Δυνατότητα πειθαρχικής προσωρινής απομόνωσης είναι απαραίτητη κυρίως για παράνομη συμπεριφορά τροφίμων κατά συναδέλφων τους· κατά της εξουσίας, ποινικά από εισαγγελέα. Αυτά αυξάνουν την εμπιστοσύνη προς την εξουσία που νοιάζεται γι΄ αυτούς.