Σπεύδε Βραδέως

Έχομε συνηθίσει να εμπιστευόμαστε τη λαϊκή σοφία. Για να επιβιώνει μεταδιδόμενη από γενιά σε γενιά για μακρό χρόνο, κάποια αλήθεια θα κρύβει μέσα της. Οι παροιμίες ή αποφθέγματα που κάποτε τα είπε κάποιος συνοψίζοντας μια σκέψη και έμειναν να επαναλαμβάνονται σε κάθε ευκαιρία, είναι "σοφίες" χωρίς επιστημονική απόδειξη. Μερικές φορές όμως μοιάζει αντιφατική η λαϊκή σοφία. "Το γοργόν και χάριν έχει". "Όποιος βιάζεται σκοντάφτει". "Η καλή δουλειά αργεί." "Σπεύδε βραδέως!" Επιτέλους, να τρέχω ή να πηγαίνω με το πάσο μου για να κάνω τη δουλειά μου; Και υπεισέρχεται η καταλυτική σημασία του χρόνου, της ταχύτητας, αλλά και της τάξης.

Ίσως όμως να μη φταίνε οι παροιμίες, αλλά η ερμηνεία τους. Ένα έργο έχει πολλά στάδια. Αρχίζει σαν ένα όραμα. Υπάρχουν ανάγκες. Περιοδικά, σαν από ταλάντωση καταλαβαίνομε κάποιες. Κάθε λίγο, σχεδόν ρυθμικά, χρειαζόμαστε να παίρνομε αέρα, νερό, φαγητό, να αποβάλλουμε διοξείδιο του άνθρακα, ούρα, κόπρανα, να κάνουμε έρωτα κλπ. Επιπλέον, απρόβλεπτα, τυχαία, το περιβάλλον επιδρά πάνω μας και μας κάνει να υποφέρουμε, κρυώνουμε, ζεσταινόμαστε, τρυπιόμαστε και πληγωνόμαστε κλπ. Κάποια από αυτά τα συμβάματα προκύπτουν τυχαία, αλλά συχνά, σαν τις περιοδικές ανάγκες. Διαθέτομε πόρους και τεχνογνωσία. Αναπτύσσομε έλλογες δραστηριότητες κατάλληλες για να ικανοποιούμε το συναίσθημα και τη βούλησή μας. Συχνά, ως έλλογες, δεν αποτελούν απλή άμεση αντίδραση στην ανάγκη, αλλά μια αλυσίδα δραστηριοτήτων, με μελλοντική εκτέλεση. Το όραμα, με πολλή εστίαση της προσοχής, αρχίζει να διαμορφώνεται σε σκοπό και ακολουθεί ένα πρόγραμμα και τελικά μια αξιολόγηση. Όταν έχει σχηματισθεί μέσα μας αυτός ο επιτελικός σχεδιασμός, αρχίζει η εκτελεστική δραστηριότητά μας, ενεργούμε όπως έχομε προσχεδιάσει. Πολλά από αυτά τα στάδια μπορούν να γίνουν με την εμπειρική, την αισθητή, δραστηριότητα, αλλά και με τη νοητή. Αν σε δύο μήλα βάλω άλλα τρία, πόσα θα είναι όλα; Ένας τρόπος να απαντήσω είναι: τοποθετώ κάπου δύο μήλα, ύστερα άλλα τρία και μετρώ το σύνολο. Αυτός είναι ο εμπειρικός τρόπος. Μπορώ όμως να κάνω το έργα νοερά. Αφαιρώ από το πρόβλημα τα μήλα, λέω 2+3=5, προσθέτω στο αποτέλεσμα τα μήλα και η απάντηση είναι πέντε μήλα. Στο παράδειγμα, η διαφορά προσπάθειας ανάμεσα στην εμπειρική και τη νοητή μέθοδο δεν είναι αξιόλογη. Αν όμως είχα να προσθέσω 126 μήλα με 57 μήλα, τώρα ο νοητός τρόπος είναι σαφώς ταχύτερος και λιγότερο κοπιώδης από τον αισθητό, εμπειρικό, τρόπο. Προπάντων δεν υπόκειται άμεσα σε κοινωνική αξιολόγηση, ώσπου να υλοποιηθεί με μια αισθητή πράξη. Γι΄ αυτό και όλοι επιζητούν μια δουλειά γραφείου μάλλον παρά χειρωνακτική. Ωστόσο, δεν είναι κι αυτός εντελώς χωρίς κόπο. Το νοητό έργο απαιτεί εστίαση της προσοχής κι αυτή, όταν γίνεται εκούσια, κουράζει. Η προσοχή διατηρείται για λίγα δευτερόλεπτα μόνο, με διαλείμματα για λίγες ώρες, αλλά περισσότερο είναι αδύνατο. Η νοητή κόπωση είναι τέτοια που απαιτείται ανάπαυλα, συχνά με ύπνο, για να ξαναρχίσει η συγκέντρωση της προσοχής. Ο πολλαπλασιασμός 7Χ8 μπορεί να προϋπάρχει σε ένα πίνακα πολλαπλασιασμού, όπου βλέπω το αποτέλεσμα. Η προΰπαρξη είναι άχρονη. Αντ΄ αυτής, μπορώ να προσθέσω 7 φορές το 8 με τον εαυτό του και να φθάσω στο αποτέλεσμα. Αν θέλω να πολλαπλασιάσω μεγάλους αριθμούς, πίνακες πολλαπλασιασμού δεν υπάρχουν και με κάποια πιο πολύπλοκη νοερή διαδικασία, χρησιμοποιώντας ενδεχομένως και τους πίνακες για τους μονοψήφιους, φθάνω πολύ ταχύτερα στο γινόμενο, παρά με οποιονδήποτε εμπειρικό τρόπο.

Ένα έργο πρέπει συνήθως να τελειώσει σε συγκεκριμένο χρόνο, σα με μια κλεψύδρα, αλλιώς είναι άχρηστο. Αν δεν χρησιμοποιήσουμε έγκαιρα τα χρήματα με τα οποία μας επιδοτεί η ΕΕ, τα χάνομε! Κι αν δεν έχουμε έτοιμο το επιτελικό σχέδιο κάποιων έργων, τότε ή τα χάνομε ή τα σπαταλάμε ή, αντί της κεφαλαιοποίησης, που αυτοπολλαπλασιάζεται, τα μετατρέπομε σε θησαυρό που δεν αυτοσυντηρείται, αλλά διαρκώς φθείρεται. Από τη στιγμή που αναλάβαμε μόνοι μας ή με ανάθεση, ένα έργο, πρέπει, χωρίς την παραμικρή χρονοτριβή, να αρχίσουμε το σχεδιασμό του. "Το γοργόν και χάριν έχει!". Όσο βρισκόμαστε στο επιτελικό στάδιο, μπορούμε να ακυρώσουμε τη σκέψη χωρίς τίμημα. Μη βιάζεστε. Όσο λεπτομερέστερα είναι σχεδιασμένο επιτελικά το έργο, τόσο γρηγορότερα θα εκτελεσθεί. Ο επιτελικός γνωρίζει τι να κάνει· ο εκτελεστής δεν το ξέρει, αλλά γνωρίζει πώς να το κάνει σωστά. Και πρέπει να προϋπολογίσουμε όσο γίνεται περισσότερα από τα τυχαία συμβάματα που ενδέχεται να συναντήσουμε. Συνήθως είναι κωλύματα, αλλά, σπανιότερα, οδώσεις, τυχαία γεγονότα που ενισχύουν την προσπάθειά μας. "Σπεύδε βραδέως!", λοιπόν. Δύσκολο, διότι, αν η κοινωνία δεν βλέπει να κάνουμε κάτι, μας πιέζει. Και πρέπει να απαντήσουμε: "Όποιος βιάζεται σκοντάφτει" και "η καλή δουλειά αργεί". Αρκεί να μπορούμε να αποδείξουμε ότι σ΄ αυτό το διάστημα δεν καθεύδομε, αλλά εργαζόμαστε. Νοερά, αλλά εργαζόμαστε. Το νοητό Εγώ μας όμως είναι άβατο σε οποιονδήποτε έξω από εμάς. Έμμεση απόδειξη ωστόσο μπορεί να υπάρχει, αν σ΄ αυτό το διάστημα το περιβάλλον μας δεν μας βλέπει να διαθέτουμε το χρόνο μας σε άσχετες δραστηριότητες (ή απουσία δραστηριότητας) να πίνουμε καφέ ή ουΐσκυ στα μπαράκια, στις ακρογιαλιές ή και στον καναπέ μας, να βλέπουμε θεάματα, ποδόσφαιρο, ταυρομαχίες κοκ.

Η σκέψη σε μια ομάδα ανθρώπων λέγεται διαβούλευση. Για τα κοινωνικά προβλήματα οφείλομε να συσκεπτόμαστε, χωρίς καν να ανακοινώνουμε τι λέμε, όπως σκεφτόμαστε μέσα μας. Όταν τελειώσει το επιτελικό σχέδιό μας, σκοπός, πρόγραμμα αξιολόγηση, το ανοίγομε όσο γίνεται πιο ελεύθερα στο κοινό και αυτό το κρίνει. Ταιριάζει ή όχι με τη δική του βούληση; Αυτό, το ανώνυμο κοινό θα πληρώσει για την εκτέλεση του έργου, θα χαρεί την επιτυχία του ή θα υποφέρει από την αποτυχία του. Και, αν εγκριθεί, τότε αρχίζομε την εκτέλεση του έργου. Χωρίς χρονοτριβή, αρχίζομε να συσκεπτόμαστε. Με άνεση χρόνου αφήνομε να το χωνέψει και το εγκρίνει το κοινό. Με σχολαστική ακρίβεια και συνέπεια φροντίζομε για την εκτέλεσή του είτε αναθέτοντάς το σε κάποιον με γνώση, πείρα και κεφάλαια, επιβλέποντάς το, είτε εκτελώντας το εμείς οι ίδιοι, φορολογώντας το κοινό για να καλύψουμε τη δαπάνη. Πολλές φορές το έργο είναι ετοιμασία, για να προλάβουμε ένα κίνδυνο, σεισμό, εχθρική επίθεση, οικονομική κρίση, επιδημία, ένα κίνδυνο που ακόμη και αν ποτέ δεν προκύψει (αν είναι ανθρωπογενής, η γνώση της προετοιμασίας μας δρα αποτρεπτικά), όταν εμφανισθεί, θα είμαστε πανέτοιμοι να τον αντιμετωπίσουμε ακριβώς στην ώρα του. Είμαστε σε διαρκή ετοιμότητα, αλλά δεν προτρέχομε. Οι κίνδυνοι συχνά παίρνουν χαρακτήρα φαύλου κύκλου και αυτοδιατηρούνται. Σπεύδε βραδέως!