Ποιος έχει δίκιο;

Έκαναν το Ναστρεδίν Χότζα καδή. Στην πρώτη δίκη άκουσε τον κατήγορο που ανέπτυξε την υπόθεση όπως τον συνέφερε. "Δίκιο έχεις!" αποφάνθηκε ο Χότζας. "Πρέπει να ακούσεις και τον κατηγορούμενο", του φώναξαν. Τον άκουσε να τα λέει όπως εκείνος ήθελε. "Δίκιο έχεις!", κατέληξε. "Μα, Χότζα, ο ένας από του δύο πρέπει να έχει δίκιο κι ο άλλος άδικο", του φώναξε κάποιος. "Και συ δίκιο έχεις!" αποφάνθηκε ο Χότζας. Οι λαϊκές ιστορίες συχνά κρύβουν αλήθειες. Το δίκιο ποτέ δεν είναι 100% με το μέρος κάποιου.

Έχω γίνει έξαλλος με την εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία. Στους καθολικούς, έχω ακούσει, όταν έχει προταθεί να ανακηρυχθεί κάποιος Άγιος, ορίζεται ένας καρδινάλιος για να αποδείξει ότι δεν του αξίζει, ο "δικηγόρος του διαβόλου". Μόνο αν αποτύχει, προχωρεί η αγιοποίηση. Θα κάνω λοιπόν τώρα το δικηγόρο του διαβόλου εναντίον της εξαλλοσύνης μου με την εισβολή. Βλέπεις, πριν από 45 χρόνια ένα ξένο κράτος εισέβαλε στη Μεγαλόνησο που κατοικούνταν καθυπεροχήν από Έλληνες. Η διεθνής επίσημη γνώμη δεν αντέδρασε τότε όπως αντιδρά τώρα. Μήπως λοιπόν η κρίση μου για το Ρωσοουκρανικό πρόβλημα είναι, γι΄ αυτό, προκατειλημμένη;

Καταρχήν, το διεθνές δίκαιο καταδικάζει την εισβολή ενός κράτους σε ένα άλλο. Ένα άλλο άρθρο όμως ορίζει ότι κάθε λαός πρέπει να μπορεί να αυτοπροσδιορίζεται. Αντίφαση. Παλιές αυτοκρατορίες ήταν πολυεθνικές. Οι κάτοικοί τους μπορούσαν να κινούνται ελεύθερα, να εγκαθίστανται, να εργάζονται, να πληρώνουν τις υποχρεώσεις τους στον αυτοκράτορα. Έτσι ήταν στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, τη Βυζαντινή, την Οθωμανική, τη Βρετανική κλπ. Έτσι υπήρχαν ποικίλες μειονότητες εγκαταστημένες εδώ κι εκεί. Οι μειονότητες χαρακτηρίζονταν από κάποια θεμελιώδη ιδιότητα που τις έκαναν να διαφέρουν από άλλες, θρησκεία, γλώσσα, οικονομική τάξη κλπ. Η πλειοψηφία εφάρμοζε καταπιεστικά μέτρα εναντίον τους. Για παράδειγμα, έπρεπε να πληρώνουν φόρους, ενώ η πλειοψηφία της άρχουσα τάξης δεν πλήρωνε. Φυσικά υπήρξαν εξεγέρσεις, επαναστάσεις. Φυσικά, το κράτος της πλειοψηφίας που διεύθυνε την αυτοκρατορία εφάρμοζε βίαια κατασταλτικά μέτρα. Ιδίως μετά την Αμερκανική και τη Γαλλική επανάσταση, άρχισαν ποικίλες μειονότητες να αποσχίζονται από την αυτοκρατορία και να σχηματίζουν ανεξάρτητα εθνικά κράτη με λίγ΄ ως πολύ ομογενή πληθυσμό. Όμως και τα εθνικά κράτη δεν ήταν τελείως αμιγή. Είχαν κι αυτά τις μειονότητές τους. Η αυτοκρατορία δεν είναι συμβατή με εθνικό κράτος. Όταν στη γειτονιά μας κατέρρευσε η Οθωμανική αυτοκρατορία, έγινε προσπάθεια με έναν ευφυή ηγέτη, τον K. Atatürk, να γίνει εθνικό κράτος στο πρότυπο των δυτικών. Το όραμα της δοξασμένης αυτοκρατορίας δεν έσβησε ποτέ. Ναι, αλλά έπρεπε να κατοικείται από ομογενή πληθυσμό. Έτσι εφαρμόσθηκαν εθνοκαθάρσεις και γενοκτονίες, όπως των Αρμενίων, των Ποντίων, των Κούρδων τα τελευταία χρόνια. Το κράτος γίνεται εγκληματικό και δεν αφορά μόνο τους κακούς γείτονές μας. Στην πολιτισμένη πατρίδα του Beethoven, του Goethe και τόσων άλλων σπουδαίων, εφαρμόσθηκε η πιο μεγάλη γενοκτονία, για την οποίαν πρέπει να ντρέπεται όλος ο κόσμος.

Βλέποντας τα άλλα κράτη τέτοια συμπεριφορά μερικών κρατών, τι πρέπει να κάνουν; Σωστά προβλέπει το διεθνές δίκαιο ότι οι μειονότητες πρέπει να μπορούν να έχουν αυτοδιάθεση. Να επέμβουν; Με κυρώσεις ή και, αν αυτές δεν αρκέσουν, με βίαια μέσα. Ναι, αλλά αυτό έρχεται σε κατάφωρη αντίθεση με την απαγόρευση της επέμβασης των άλλων στα εσωτερικά ποικίλων κρατών. Ας μην ξεχνάμε πως, χάρη σε τέτοια επέμβαση των μεγάλων δυνάμεων στο Ναβαρίνο, επιτεύχθηκε η ελευθερία ενός λαού που ήταν μειονότητα, αλλά τοπικά συγκεντρωμένη σε μια γωνιά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Εμβρόντητοι είδαμε να εισβάλλει ο Ρωσικός στρατός στην Ουκρανία. Οι Ουκρανοί είναι δύο ειδών, αλλά συγγενείς λαοί. Κάποιοι αισθάνονται Ρώσοι και άλλοι Ουκρανοί. Τα ποσοστά τους δεν τα ξέρω. Οι "Ουκρανοί" εφάρμοσαν, λέει ο В. Путин, εξοντωτική καταπίεση στους Ρώσους και η Δύση έκλεινε τα μάτια. Δεν ξέρω αν είναι αλήθεια. Εξάλλου ήταν σαφής η προσπάθεια της Δύσης (ΝΑΤΟ) να εγκαταστήσει στρατιωτικές βάσεις, σε απόσταση αναπνοής από τη Μόσχα. Όταν τπ 1962 πήγαν οι Σοβιετικοί να εγκαταστήσουν βάσεις στην Κούβα, παρά λίγο να γίνει παγκόσμιος πόλεμος, καθώς η εγκατάστασή τους θεωρήθηκε ότι απειλεί τις ΗΠΑ και οι Σοβιετικοί υποχώρησαν. Ναι, μα να φτάσουν στο σημείο να βομβαρδίζουν μια αναγνωρισμένη χώρα; Ναι, μα να φθάσουν να βομβαρδίζουν μιαν ανεξάρτητη χώρα οι δυτικές δυνάμεις στη Γιουγκοσλαβία, για να επιτύχουν το διαμελισμό της, επειδή οι κυρίαρχοι Σέρβοι ασκούσαν καταπίεση σε Κοσοβάρους, Βόσνιους κλπ;

Ποιος έχει δίκιο; Ο Χότζας δεν δίνει λύση. Το διεθνές δίκαιο; Έχει αντιφάσεις. Τι να κάνει ένα κράτος όταν βλέπει ότι ομογενείς του σε ένα άλλο καταπιέζονται και οδηγούνται στην εξόντωση; Να κλείσει τα μάτια δεν μπορεί, διότι είναι ομογενείς. Οι Τούρκοι δεν έκλεισαν τα μάτια όταν θεώρησαν ότι οι Ελληνοκύπριοι καταπίεζαν τα αδέλφια τους τους Τουρκοκυπρίους.

Θεωρώ ότι δεν μπορεί να μένει απαθής η κοινωνία όταν μέσα στα πλαίσια ενός κράτους γίνονται εγκλήματα εναντίον μειονοτήτων. Από την άλλη, μια βίαιη επέμβαση δεν μπορεί να γίνεται, λέω, από ένα μόνο κράτος, διότι τότε η προκατειλημμένη στάση του είναι δεδομένη. Ούτε καν επιτρέπεται να υπάρχουν "εγγυητές" συμφωνιών ή "προστάτες". Από την εποχή του Ναβαρίνου είμαστε "προστατευόμενο" κράτος προτεκτοράτο κάποιων δυνάμεων και οι εγγυητές της Κύπρου, Ενωμένο Βασίλειο, Ελλάδα, Τουρκία, έχουν καταλήξει στην απαράδεκτη σημερινή κατάσταση. Μόνο ένας διεθνής οργανισμός επιτρέπεται να αποφασίζει να επεμβαίνει.

Σκέφτομαι. Κάποια στιγμή δημιουργήθηκε το ΝΑΤΟ για να αντιμετωπίσει στρατιωτικά την ιδεολογική απειλή του κομμουνισμού. Ο κομμουνισμός της Σοβιετικής Ένωσης κατέρρευσε, το ΝΑΤΟ όμως έμεινε. Σκοπός του επομένως δεν ήταν ιδεολογικός, αλλά γεωπολιτικός, αντιρωσικός. Δημιουργήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Αποδέχθηκε να υπάρχει κάτω από την Αμερικανική ομπρέλα του ΝΑΤΟ αντί να αναπτύξει τις δικές της αμυντικές δυνάμεις. Δεν προστατεύει τα μέλη της έναντι απειλών από άλλα μέλη του ΝΑΤΟ. Η Ρωσία είναι σε γεωγραφική επαφή με τα λοιπά Ευρωπαϊκά κράτη. Η σχέση της με την Ευρώπη είναι επομένως γεωγραφικά αναγκαία είτε συμπληρωματική, αμοιβαία επωφελής ή συγκρουσιακή, επιβλαβής. Η Ευρώπη έχει παραιτηθεί από κοσμοκρατορικές φιλοδοξίες. Τις έχουν όμως οι ΗΠΑ. Οι σχέσεις με τους γίγαντες, Ρωσία και Κίνα είναι αναγκαστικά συγκρουσιακές, χωρίς να κινδυνεύει άμεσα από αυτές, αφού χωρίζεται με ωκεανούς. Η ΕΕ, ανώριμη, χωρίς αυτάρκη αμυντική ισχύ, παρασύρεται έτσι σε συγκρουσιακή σχέση με τη Ρωσία σα να είναι προστατευόμενη, Αμερικανικό προτεκτοράτο. Μια τέτοια Ευρωπαϊκή χειραφέτηση θα μπορούσε να έχει εμποδίσει εισβολές σε μέλη της από μη μέλη, είτε μετέχουν σήμερα στο ΝΑΤΟ είτε όχι.