Αυτοδυναμία ή συνεργασία;

Κανονικά, εκλογές θα ξαναέχουμε σε ένα χρόνο. Δεν αποκλείεται όμως και συντομότερα. Υπάρχουν δικαιολογίες για πρόωρες εκλογές. Λογικά, κάθε κόμμα παρουσιάζει το πρόγραμμά του και οι ψηφοφόροι ψηφίζουν όποιο θεωρούν καλύτερο, ένα είδος άμιλλας. Όμως στην πράξη τα κόμματα μετατρέπουν την άμιλλα σε ανταγωνισμό. Αντί να αναλύουν το πρόγραμμά τους προσπαθούν να αποδομήσουν εκείνα των αντίπαλων κομμάτων. Κι όταν, ως συνήθως, δεν μπορούν να κάνουν ούτε αυτό, επιδίδονται σε προσωπικές επιθέσεις εναντίον τους, με χτυπήματα κάτω από τη ζώνη. Στην πράξη τα κόμματα παρουσιάζουν ποικίλα "θα", που βέβαια δεν θα τα εφαρμόσουν όταν γίνουν εξουσία. Υπάρχουν εύκολες δικαιολογίες, απρόβλεπτα προβλήματα κλπ, έστω και αν ήταν εκ των προτέρων βέβαια πως ποτέ δεν θα τα υλοποιήσουν. Η ουσία είναι να ψηφιστούν!

Ο άλλος τρόπος να αποφασίσω είναι τούτος: Προτιμώ μια αυτοδύναμη κυβέρνηση ή κυβέρνηση συνεργασίας; Στην πρώτη περίπτωση ψηφίζω το κόμμα που οι δημοσκοπήσεις δείχνουν να προηγείται. Στη δεύτερη ανάλογα με το πρόγραμμα των κομμάτων, με τη γνωστή αναξιοπιστία των προεκλογικών υποσχέσεων.

Γενικά, όμως, συμφέρει αυτοδυναμία ή συνεργασία; Στην αυτοδυναμία η κυβέρνηση μπορεί να γίνεται πιο αποτελεσματική. Καθώς οι βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος δεσμεύονται με πειθαρχικούς μηχανισμούς, ψηφίζουν ό,τι προτείνει η κυβέρνηση, έστω και αν προσωπικά διαφωνούν. Και η κυβέρνηση έχει έτσι τη δυνατότητα να εφαρμόσει το πρόγραμμά της. Από την άλλη, αν δυο κόμματα συμφώνησαν σε μια κοινή βάση συνεργασίας, χάρη στην επιρροή που έχουν στους ψηφοφόρους τους, αναμένονται λιγότερες αντιδράσεις (διαμαρτυρίες, συλλαλητήρια, απεργίες κλπ) από το λαό. Οι ενδοκυβερνητικές διαφορές επιλύονται στα γραφεία με λόγια, οι εξωκυβερνητικές ανεξέλεγκτα με πράξεις στους δρόμους.

Δεν βλέπω απάντηση στο δίλημμα με απόλυτο κύρος. Πριν από καιρό, το Βέλγιο είχε μείνει ακυβέρνητο για μήνες, μην μπορώντας να επιτύχει πλειοψηφία κανένα κόμμα. Κι όμως κανένα πρόβλημα δεν παρατηρήθηκε στη λειτουργία του κράτους. Η Γερμανία κυβερνάται κατά κανόνα από συνεργαζόμενα κόμματα που προεκλογικά συγκρούονταν. Κι όμως το κράτος ευημερεί. Το Ενωμένο Βασίλειο από την άλλη, με το πλειοψηφικό σύστημα που διαθέτει, μπορεί κατά κανόνα να έχει αυτοδύναμες κυβερνήσεις. Και δεν πάει άσχημα. Αυτή τη στιγμή, η Γαλλία, με αποχή σαφώς πάνω από 50%, κυβερνάται από έναν πρόεδρο με τη συμφωνία γύρω στο ένα τέταρτο του συνολικού λαού. Και στη "σταθερή" Αγγλία ο πρωθυπουργός παραιτείται. Υποπτεύομαι πως, περισσότερο από το αν η κυβέρνηση έχει αυτοδυναμία ενός κόμματος ή όχι, εκείνο που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι πόσο καλά οργανωμένο είναι το κράτος. Και το δικό μας, φοβούμαι, δεν είναι. Γιατί;

Όταν ελευθερωθήκαμε, έπρεπε να μελετηθούν τα επικρατούντα έθιμα του τόπου μας και να γίνουν οι αντίστοιχοι νόμοι, που θα απαιτούσε επιστημονική εργασία για πολλά χρόνια και στο μεταξύ το κράτος έπρεπε να κυβερνάται. Η μελέτη δεν έγινε. Οι Βαυαροί τον καιρό του Όθωνα προσπάθησαν να επιβάλουν το Βαυαρικό σύστημα, που, καταγόμενο από τη Γαλλική Επανάσταση, ήταν το πιο προοδευτικό της εποχής. Όμως αγνόησαν τοπικές συνθήκες και έθιμα. Επιπλέον το κράτος μας επεκτεινόταν συνεχώς ώσπου έφθασε η επικράτειά μας τη σημερινή έκτασή της. Κάθε περιοχή που ενσωματωνόταν στον κεντρικό κορμό είχε το δικό της δίκαιο. Ακόμη διαφέρουν από το ένα μέρος στο άλλο οι νόμοι που ορίζουν τις ιδιοκτησίες. Κάποιοι έχουν τη βούλα του Σουλτάνου. Γιατί δεν τους αλλάζομε; Τέτοιες αλλαγές έχουν συνέπειες απροσμέτρητες. Θα θίξουν π.χ. το καθεστώς πατριαρχείων, Αλεξάνδρειας, Ιεροσολύμων ή δεν ξέρω ποιων άλλων. Σα να αλλάζομε σύνορα και αυτός ο αναθεωρητισμός είναι ακριβώς αυτό που επιθυμούν όποιοι επιβουλεύονται τμήματα της πατρίδας μας.

Μια και ήταν επείγον να εισαγάγουμε ξένους τρόπους διοίκησης του κράτους μας, επιλέξαμε ποικίλους θεσμούς. Τον κοινοβουλευτισμό από τους Άγγλους· το Συμβούλιο Επικρατείας από τους Γάλλους· το αστικό δίκαιο από τους Γερμανούς. Μα ταιριάζουν αυτά τα συστήματα μεταξύ τους; Δεν ξέρω. Δηλαδή, το θεσμικό μας πλαίσιο δεν έχει μελετηθεί ποτέ αν ταιριάζει με την παράδοσή μας ούτε αν καθένα κεφάλαιό του αντιφάσκει με τα άλλα. Μπάχαλο; Σχεδόν! Κάποτε πρέπει να αποφασίσουμε να αποκτήσουμε ένα σύστημα που να ταιριάζει στη μοναδική γεωγραφία και ιστορική παράδοση του τόπου μας. Δεν ξέρω ποιο θα είναι. Όμως, χωρίς αυτό δεν πρόκειται ποτέ να προκόψουμε.

Με τις παρούσες συνθήκες, το δίλημμα αυτοδυναμίας ή συνεργασίας δεν έχει απάντηση. Η αυτοδυναμία ρέπει προς περισσότερο ολοκληρωτικά μέτρα που είναι πιο αποδοτικά, αλλά με περισσότερες πιθανότητες να έχουν μοιραία σφάλματα, αντίθετα προς τα συμφέροντα του λαού. Σε πολύ γενικές γραμμές, η αυτοδυναμία είναι ίσως πιο χρήσιμη σε επείγουσες περιόδους κρίσης, οικονομικής, αμυντικής ή άλλης. Θυμίζω πως στο ρεπουμπλικανικό μας σύστημά (Hellenic Republic), που είναι ολιγαρχία όχι δημοκρατία, τα κυβερνώντα κόμματα δεν ενεργούν για το συμφέρον του λαού, αλλά για το συμφέρον των ψηφοφόρων τους. Για παράδειγμα, αδυνατούν να πάρουν μέτρα που να προβλέπουν τι θα συναντήσουν τα παιδιά και τα εγγόνια μας, διότι αυτά δεν ψηφίζουν. Πρέπει να ικανοποιηθούν αιτήματα των ψηφοφόρων που έχουν προοπτική ως 4 ετών, ως τις επόμενες εκλογές δηλαδή. Μια δημοκρατία, με επιλογή των βουλευτών με κλήρωση μεταξύ του συνόλου των πολιτών, όχι με εκλογή, αντιμετωπίζει τα περισσότερα παραπάνω προβλήματα. Με το παρόν σύστημα, η κυβέρνηση χωρίς βουλευτική πλειοψηφία είναι πρακτικά αδύναμη, καθώς η αντιπολίτευση είναι οργανωμένη και οι βουλευτές καταψηφίζουν κάθε κυβερνητική πρόταση, έστω και αν προσωπικά συμφωνούν. Σε μια βουλή κληρωμένη, όχι εκλεγμένη, δεν υπάρχει οργανωμένη αντιπολίτευση. Έχει επιπλέον η δημοκρατία, με απόφαση της πλειοψηφίας όλου του λαού (όχι μόνο των οπαδών του πλειοψηφούντος κόμματος), τη δυνατότητα, για αυστηρά περιορισμένο χρονικό διάστημα, να αναθέτει αυξημένες αρμοδιότητες σε όποια κυβέρνηση είναι στην εξουσία. Ήδη το Σύνταγμά μας προβλέπει αναστολή κάποιων άρθρων σε περιόδους κρίσης.

Ο ψηφοφόρος των επόμενων εκλογών πρέπει να αποφασίσει. Το σύστημά μας προβλέπει ότι, αν κανένα κόμμα δεν ικανοποιεί ένα ελάχιστο των προσδοκιών του, μπορεί να ρίξει λευκό. Έτσι όμως ενισχύει το πρώτο κόμμα. Τα ποσοστά του είναι αριθμός ψήφων του διά αριθμού έγκυρων ψήφων. Με τη λευκή ψήφο, ο αριθμητής, αριθμός των ψήφων του κόμματος, δεν αλλάζει, αλλά μειώνεται ο παρανομαστής, σύνολο ψήφων, και επομένως το ποσοστό αυξάνεται. Η άλλη επιλογή είναι η αποχή. Είναι ο μόνος νόμιμος τρόπος να δηλωθεί η αντίθεση όχι με τα κόμματα, αλλά με το σύστημα. Έχει δύο μειονεκτήματα. Η ψήφος γίνεται φανερή με ενδεχόμενες προσωπικές συνέπειες· και είναι άγνωστο αν η ανατροπή του συστήματος θα φέρει ένα άλλο καλύτερο ή χειρότερο.