Σύρος : “Ο Παράδεισος της τέχνης και του πολιτισμού, τον 19ον αιώνα.”

ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ είχαν ήδη αναπτυχθεί Ελληνικές αστικές κοινότητες με αξιοζήλευτη κοινωνική οργάνωση και υψηλό επίπεδο πολιτιστικής ζωής. Όχι βέβαια στην κυρίως Ελλάδα, αλλά στην περιφέρεια: Ιόνια νησιά και Σύρος. Πολιτιστικές εστίες ήταν επίσης τρεις αξιόλογες πόλεις : Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Αλεξάνδρεια. Αυτές οι πόλεις μας έδωσαν και τους μεγαλύτερους και σπουδαίους ποιητές μας: Σολωμό, Κάλβο, Καβάφη, Σικελιανό, Σεφέρη. Ακόμα κι ο Ελύτης ανήκει στην περιφέρεια. Αυτές οι περιοχές και οι πόλεις ήταν σημαντικές πολιτιστικές εστίες.

Σπουδαία δείγματα πολιτισμού μας άφησαν οι αυθεντικοί Έλληνες αστοί. Αν είχαν καταφέρει, εκείνη την εποχή να επικρατήσουν στην κυρίως Ελλάδα , η ιστορία μας θα ήταν άλλη κι άλλος ο σημερινός πολιτισμός μας ... Οι παλιοί αστοί, οι κάτοικοι αυτών των περιοχών είχαν χτίσει πόλεις ζωντανές, με ευαισθησία και ποιότητα. Δεν ήταν μόνο τα αρχοντικά. Κάθε δρόμος, κάθε γωνιά είχε κάτι να σου πει. Αυτοί οι σπουδαίοι άνθρωποι πέρασαν κάποτε από αυτές τις ελεύθερες πόλεις, δούλεψαν, οικοδόμησαν, δημιούργησαν... και μετά γύρισαν στα δικά τους αστέρια....

“ Έτσι τους έζησα και τους ένιωσα πριν αρκετά χρόνια αυτούς του υπέροχους Έλληνες που δημιούργησαν μια υπέροχη πόλη στο νησί της Σύρου...” αναφέρει ένας συγγραφέας που αγάπησε και θαύμασε αυτό το νησί. Ήταν άλλωστε ο τόπος γεννήσεως της μητέρας του, που προήλθε από μαι αξιόλογη οικογένεια του νησιού. Αγάπησε και θαύμασε το νησί, από μικρό παιδί και συχνά πυκνά το επισκεπτόταν με σκοπό να δει και να γνωρίσει την πανέμορφη πόλη, την Ερμούπολη, να δει και να θαυμάσει τα υπέροχα αρχοντικά της. Σ' ένα παλιό κείμενο είχε γραφτεί:

“ΟΙ ΕΞΩΓΗΙΝΟΙ”

“Περπατώ στο πιο ωραίο νεοκλασικό νεκροταφείο. Φοίνικες και αετώματα, ανάγλυφα και αγάλματα. Συλλαβίζω τα ονόματα των ανθρώπων που παράγγειλαν τέτοια μνημεία με τη σίγουρη πρόθεση να τους διαφυλάξουν στην αιωνιότητα. Ονόματα που δεν αντιστοιχούν πια σε τίποτα.”

Ήρθαν κατατρεγμένοι και ανέστιοι*. Μέσα σε λίγα χρόνια χτίσαν μια πόλη από τις πιο πλούσιες, πιο οργανωμένες και πιο όμορφες στην Ευρώπη. Έφτιαξαν τόσα “πρώτα” πράγματα, που βαριέσαι να τα μετράς: το πρώτο νοσοκομείο, το πρώτο τυπογραφείο, το πρώτο εργοστάσιο, το πρώτο θέατρο, την πρώτη βιβλιοθήκη. Η ακμή κράτησε μισόν αιώνα. Και μετά... το κενό. Άφησαν πίσω τους μια Πομπηία μια πόλη φάντασμα. Νεοκλασικά μέγαρα με ζωγραφισμένα ταβάνια, εξοχικά αρχοντικά... Οι άνθρωποι ήρθαν, δημιούργησαν και είχαν επιτελέσει έργο που καμία άλλη κοινωνική τάξη, σε άλλες περιοχές της χώρας δεν κατόρθωσε να πραγματοποιήσει. Αυτή ήταν η Ερμούπολη...

Πράγματι, αυτή η υπέροχη πόλη, η Ερμούπολη, αλλά και άλλες περιοχές του νησιού μας, η Ντελλαγκράτσια, τα Χρούσσα, το Πισκοπιό, η Παρακοπή και τόσες άλλες πανέμορφες υπάρχουν. Οι άνθρωποι που ήρθαν το 1822 και το 1823 ήταν πρόσφυγες από τη Χίο, τη Σμύρνη, τα Ψαρά και μεταμόρφωσαν σε λίγους μήνες ένα χέρσο και βραχώδη τόπο σε υπόδειγμα πολεοδομικής, κοινοτικής και οικονομικής οργάνωσης. Αυτοί οι πρόσφυγες, οι θαυμάσιοι και δραστήριοι άνθρωποι κατόρθωσαν από το 1830 ως το 1880 να βρίσκονται στην Ευρωπαϊκή πρωτοπορία, σε κάθε τι: σπουδαία βιομηχανία, εμπόριο, γράμματα, τέχνες. Και κυρίως ασχολήθηκαν με την “κοινωνική φροντίδα” θέλησαν να υπάρξουν στο νησί ταμεία ασφαλίσεως και αλληλοβοηθείας, σχολεία, βιβλιοθήκες, ιδρύματα, γηροκομεία, πτωχοκομεία, ορφανοτροφεία, νοσοκομεία... και όλα αυτά χωρίς βοήθεια από το κράτος (ποιο κράτος; υπήρχε κράτος τότε;). Τα πάντα φρόντιζε η κοινότητα. Στη σημερινή εποχή όλη αυτή η άριστη δραστηριότητα θα ονομαζόταν αυτοδιαχείριση.

Είναι απίστευτο ότι και το πρώτο συνδικαλιστικό κίνημα, αλλά και την πρώτη απεργία γνώρισε η Ερμούπολη, την εποχή εκείνη που η “κύρια” Ελλάδα ζούσε άλλες εποχές, φεουδαρχικές...

Μια υπαίθρια πολύτιμη Γλυπτοθήκη

Οι αρχαιολόγοι συνηθίζουν να λένε ότι... αν μια πόλις καταστραφεί εντελώς και διασωθεί μόνο το νεκροταφείο της, οι γενιές που θ' ακολουθήσουν θα μπορούν ερευνώντας ένα νεκροταφείο να μάθουν σχεδόν ολόκληρη την ιστορία της χαμένης πόλης και τον πολιτισμό της. Από μια νεκρόπολη ένας ερευνητής μπορεί να αντλήσει πολύτιμα στοιχεία για τον πολιτισμό, την πνευματική και ιδιαίτερα την οικονομική ανάπτυξη μιας πόλης, αλλά και τον τρόπο ζωής και τις συνήθειες των κατοίκων μιας άλλης μακρινής εποχής.

Οι πρώτοι δημιουργοί της Ερμούπολης ήταν πάντα οικιστές και ιδιαίτερα φρόντισαν εκείνη την εποχή (δύο αιώνες πριν), να δημιουργούνται άριστα ταφικά μνημεία για τους ανθρώπους τους που έφευγαν από τη ζωή. Περπατώντας μέσα στο κοιμητήρι του Αγίου Γεωργίου, έχουμε προσέξει και έχουμε θαυμάσει μια πολύτιμη Γλυπτοθήκη... “Μουσείο” την έχουν αποκαλέσει όσοι ξένοι επισκέπτες του νησιού μας την επισκέφθηκαν. Τα μνημεία του είναι από τα καλύτερα γλυπτικά και αρχιτεκτονικά έργα που σώζονται στον ελληνικό χώρο. Μεγάλη είναι επίσης και η ιστορική σημασία τους γιατί τα επιτύμβια επιγράμματα διασώζουν μοναδικές πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση των πρώτων οικιστών. Αναγράφονται στοιχεία για τη ζωή του νεκρού, τον τόπο της καταγωγής του, για τη δράση του στον αγώνα και για τις πνευματικές ή επαγγελματικές ασχολίες του.

Αν ήθελε κανείς να δημιουργήσει ένα μουσείο με νεότερα επιτύμβια μνημεία, δεν θα μπορούσε τόσο εύκολα να συγκεντρώσει καλλιτεχνήματα σας αυτά που υπάρχουν στο νεκροταφείο της Ερμούπολης!

Η λέξη μνήμα ή μνημείο σημαίνει... ενθύμιο. Το μνημείο αρχιτεκτονικό ή γλυπτικό έργο, κτίστηκε ή ανεγέρθηκε προς τιμήν ή στην ανάμνηση προσώπων. Ο Άνθρωπος είτε ζωντανός, είτε νεκρός αντιπροσωπεύει μια αξία. Περπατώντας μέσα στο κοιμητήριο του Αγίου Γεωργίου στην Ερμούπολη, μπορούμε να συλλαβίσουμε τα ονόματα: Ροδοκανάκης, Βαφιαδάκης, Πρώιος, Νεγρεπόντης, Καλβοκορέσης, Μαυροκορδάτος, Μπαμπέτας, Ζερβουδάκης, Αράγκης κ.α. Η κατάσταση των μνημείων, δυστυχώς δεν είναι καλή. Υπάρχει κίνδυνος καταστροφής της άριστης ελληνικής γλυπτικής του 19ου αιώνα.

- Κύριε Δήμαρχε, κύριοι Δημοτικοί Σύμβουλοι, φροντίστε να διασωθεί η πολύτιμη “υπαίθρια Γλυπτοθήκη” που θεωρείται η καλλίτερη και θαυμάσια όχι μόνο της Ελλάδος. Η Υπουργός Πολιτισμού έχει γνωρίσει, πολλά χρόνια πριν, αυτή τη “Γλυπτοθήκη – Μουσείο”. Αν επισκεφθεί τη Σύρο ο Πρωθυπουργός, μήπως θα έπρεπε να γνωρίσει αυτή την “άριστη Γλυπτοθήκη” που κινδυνεύει;

*ανέστιος: χωρίς σπίτι – περιπλανώμενος.