Κούρσα Ζωής

6 Ιουλίου 1885. Ένα αγόρι 9 χρονών δαγκώνεται από λυσσασμένο σκύλο. Η λύσσα δεν θεραπεύεται μέχρι σήμερα και ο θάνατος από αυτή είναι μαρτυρικός. Ένας χημικός πειραματιζόταν τότε. Λεγόταν L. Pasteur. Είχε ανακαλύψει ότι το αίτιο της λύσσας, που κανένας δεν το γνώριζε και δεν φαινόταν με το μικροσκόπιο, περνώντας διαδοχικά από εγκεφάλους κουνελιών εξασθενεί σημαντικά. Δοκίμασε την ουσία που περιείχε το εξασθενημένο αίτιο σε 11 σκυλιά και έπειτα τους μετέδωσε την τρομερή αρρώστια. Κανένα δεν αρρώστησε. Σ΄ αυτή τη φάση παρουσιάσθηκε το εννιάχρονο παιδί. Και ο Παστέρ του χορήγησε το εμβόλιο που είχε κατασκευάσει. Το παιδί δεν αρρώστησε. Έφτασε τότε ένα τρένο με μια ντουζίνα Ρώσους που είχαν δαγκωθεί από λυσσασμένο λύκο. Το εμβόλιο του Παστέρ τους έσωσε. Η ιστορία δεν τέλειωσε εδώ. Ο Παστέρ ήταν χημικός, όχι γιατρός. Πώς έκανε θεραπεία σε ανθρώπους; Τελικά η φήμη που απέκτησε τον γλίτωσε από την ποινή που θα ήταν εξοντωτική.

1957. Κυκλοφορεί ένα καινούργιο φάρμακο. Είναι ένα ηρεμιστικό, ιδιαίτερα για τις αγχώδεις διαταραχές της κύησης. Δεν προκαλεί καμιά ανεπιθύμητη ενέργεια. Λίγους μήνες αργότερα γεννιόνται από μητέρες που είχαν πάρει θαλιδομίδη πολλά παιδιά με τρομακτικές δυσπλασίες, άκρα σαν της φώκιας (φωκομέλεια), που πολλά πέθαναν.

Σήμερα. Έχουν καθιερωθεί διεθνείς κανόνες για τη χρησιμοποίηση νέων φαρμάκων. Στηρίζονται στη διακήρυξη του Elsinki που καθορίζει τη δεοντολογία της κλινικής έρευνας. Έχει αποδειχθεί σε πειράματα in vitro, στο εργαστήριο δηλαδή, και σε ζώα ότι μια ουσία μπορεί να είναι χρήσιμη για την αντιμετώπιση μιας νόσου. Ήλθε η ώρα να δοκιμασθεί σε ανθρώπους. Παρά τις σημαντικές ομοιότητες μεταξύ ανθρώπων και ποικίλων ζώων, δεν είμαστε το ίδιο είδος. Κάτι που ωφελεί και δεν βλάπτει σ΄ αυτά μπορεί να μην ωφελεί ή και να βλάπτει τους ανθρώπους. Η κλινική έρευνα, σε ανθρώπους σταδιοποιείται σε φάσεις. Στη φάση Ι δοκιμάζεται το φάρμακο σε λίγους (20-80) εθελοντές, συνήθως υγιείς, άριστα ενημερωμένους, για να ελεγχθεί η ασφάλειά του. Στη φάση ΙΙ σε περισσότερους (100-300), ασθενείς αυτή τη φορά, δοκιμάζεται η αποτελεσματικότητα και επιβεβαιώνεται η ασφάλειά του. Στη φάση ΙΙΙ το νέο φάρμακο δοκιμάζεται σε μεγάλο αριθμό (1000-3000) ασθενών που στους μισούς δίνεται το φάρμακο και στους άλλους μισούς μια ουσία καθόλα ίδια με, αλλά χωρίς, το φάρμακο (placebo). Αν περάσει και αυτή τη δοκιμασία επιτυχώς, το φάρμακο παίρνει άδεια κυκλοφορίας. Το φάρμακο δεν παύει να αξιολογείται, αφού κυκλοφορήσει, και αυτή είναι η φάση IV. Η διαδικασία απαιτεί πολλά χρόνια μελέτης. Το φάρμακο του καρκίνου ενδέχεται να έχει ανακαλυφθεί, αλλά θα περιμένουμε 5-10 χρόνια από σήμερα για να το μάθουμε. Κάθε παραγωγός νέων φαρμάκων, κατά κανόνα γιγαντιαίες φαρμακοβιομηχανίες, βιάζεται να είναι ο πρώτος που θα ανακαλύψει το θαυματουργό φάρμακο και θα πλουτίσει. Κι όμως δεν σπεύδει, διότι, αν υπάρξουν ανεπιθύμητες ενέργειες, οι αποζημιώσεις που θα πληρώσει στους παθόντες είναι εξοντωτικές. Ως γνωστόν, η οικονομία παίρνει τις αποφάσεις.

Παρά τα παραπάνω μέτρα, τα προβλήματα δεν λύνονται. Υπάρχουν νόσοι που δεν επιδέχονται καμιά θεραπεία. Γιατί να μην κάνουμε μια δοκιμή σε τέτοιους αρρώστους, πριν συμπληρωθούν τα πολλά έτη της ερευνητικής διαδικασίας; Ήδη σε επιστημονικό επίπεδο γίνεται κάποια έκπτωση. Συνήθως, αν μια υπόθεση αποδειχθεί σωστή με βεβαιότητα 95%, παίρνομε αποφάσεις σε αυτή τη βάση. Το 95% στηρίζεται στο ότι, αν έχουμε ένα πολυέλαιο με 100 λάμπες και ξαφνικά σβήσουν οι 10, όλοι θα το καταλάβουμε· αν σβήσουν μόνον 5 και οι υπόλοιπες (95%) μείνουν αναμμένες κανένας δεν θα το αντιληφθεί. Σε ακραίες, ανίατες περιπτώσεις λοιπόν γίνεται επιστημονικά αυθαίρετα δεκτό ότι και μια βεβαιότητα >90% αρκεί. Ανάλογες εκπτώσεις γίνονται και στις ποικίλες φάσεις κάθε κλινικής έρευνας. Αλλιώς, εγώ ο κλινικός ιατρός σκέφτομαι ένα φάρμακο που θα δώσω σε ένα πελάτη μου υγιή για να μην αρρωστήσει, οπότε απαιτώ ασφάλεια, αν είναι δυνατό, 100% και αλλιώς σε έναν άρρωστο, που πάσχει αυτή τη στιγμή και ανεχόμαστε κι εγώ κι αυτός κάποιες παρενέργειες προκειμένου να απαλλαγεί από την αρρώστια του.

Βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Μια πανδημία έχει εξαπλωθεί παντού και όχι μόνο σε υπανάπτυκτες χώρες οι οποίες συχνά ξεχνάμε πως υπάρχουν. Είμαστε άοπλοι μπροστά της, εκτός από τα γενικά μέτρα που απαιτούνται σε κάθε πανδημία, όπως η αποφυγή του συγχρωτισμού. Για πρώτη φορά διαγωνίζονται οι Μεγάλοι για το ποιος θα αποκτήσει υπεροπλία όχι εναντίον του άλλου, αλλά εναντίον κοινού εχθρού. Η έμφαση έχει δοθεί στην παρασκευή εμβολίου. Αυτή τη στιγμή παρασκευάζονται διεθνώς περί τα 135 εμβόλια, που 30 από αυτά δοκιμάζονται ήδη σε ανθρώπους. Τα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση της πανδημίας δαγκώνουν άγρια την Οικονομία και αυτή όπως είπαμε διατάζει.

Και ξαφνικά, παρουσιάζεται το εμβόλιο που έχει παρασκευάσει η Ρωσία. Θυμίζει τη μακαριότητα της υπεροπλίας που νόμιζε πως είχε κάποτε η Αμερική και ξαφνικά η Ρωσία εκτόξευσε τον πρώτο δορυφόρο να περιφέρεται γύρω από τη γη, τον Σπούτνικ. Και να τώρα ο Σπούτνικ V, το Ρωσικό εμβόλιο. Δεν έχει περάσει τη φάση ΙΙΙ των κλινικών μελετών και, επομένως, ουσιαστικά, μόνη απόδειξη που έχομε για την αποτελεσματικότητά και ασφάλειά του είναι ότι ο Άρχοντας Πασών των Ρωσιών το έδωσε στην κόρη του που είχε πυρετό και αυτή έγινε καλά σε 2 μέρες.

Αυτή η πανδημία μας έκανε να αρχίσουμε να αλλάζουμε τρόπο σκέψης. Στην Ελλάδα π.χ. επισπεύσθηκε πρωτοφανώς η μηχανογράφηση που θα διευκολύνει (ελπίζεται) αφάνταστα μειώνοντας στο ελάχιστο (ελπίζεται) τη γραφειοκρατία και αδιαφορώντας αν έτσι θα γίνουν περιττές ένα σωρό θέσεις εργασίας στο δημόσιο, ενώ η ανεργία εξακολουθεί να καλπάζει. Αλλά και διεθνώς είδαμε εκπληκτικά πράγματα. Ένα από αυτά που ανακύπτει είναι η αναθεώρηση του τρόπου που αξιολογούνται οι νέες θεραπευτικές μέθοδοι. Πόσο επείγον είναι να κυκλοφορήσουν ώστε να συντμηθεί ο χρόνος των δοκιμών; Πώς θα αντιμετωπισθούν οι ανεπιθύμητες ενέργειες, που το είδος και η βαρύτητά τους είναι αδύνατο να προβλεφθούν, αλλά είναι σχεδόν βέβαιο πως θα είναι περισσότερες; Ποιος και με ποια διαδικασία θα λαμβάνονται οι αποφάσεις; Αρκεί η απόφαση μιας φαρμακοβιομηχανίας; Πρέπει να μετέχουν και τα κράτη; Πώς; Με γιατρούς; με νομικούς; με κληρικούς; ή ακόμη και με τον κοινό λαό, όπως μια ομάδα κληρωμένων πολιτών; Αρχίζει να κλονίζεται η όλη οργάνωση της κοινωνίας μας. Μήπως ζούμε την αρχή της απάντησης της φύσης στην ανθρώπινη αλαζονεία που (νομίζει πως) έγινε ο δεσπότης της;