Γιατί όχι σφαίρα;

Μια σταγόνα νερού αποτελείται από μόρια, όλα ίδια μεταξύ τους, που κινούνται διαρκώς τυχαία. Τι είναι όμως αυτό που τη συνέχει και την κάνει μια συγκεκριμένη οντότητα; Τα κινούμενα μόριά της συγκρούονται μεταξύ τους τείνοντας να απομακρυνθούν το ένα από το άλλο, αλλά παράλληλα έλκονται κι έτσι συγκρατούνται σε ένα σύνολο, στο οποίο οι δυνάμεις που δέχεται καθένα τους αλληλεξουδετερώνονται. Εξαίρεση είναι τα επιφανειακά μόρια της σταγόνας. Αυτά έλκονται ομοιόμορφα από τα άλλα μόρια ύδατος μόνον από μέσα καταλήγοντας σε μια συνισταμένη δύναμη που έλκει την επιφάνεια προς το κέντρο της σταγόνας. Απέξω δέχεται αυτό το όριο δυνάμεις ποικίλες, τυχαίες, δυνάμεις συνάφειας, πολύ διαφορετικές από τις από μέσα. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι η σταγόνα τείνει να πάρει σχήμα σφαιρικό. Κι όμως η εμπειρία μας τη δείχνει σταλαγματιά, να λεπταίνει προς τα κάτω. Κι αυτό διότι ακέραιη η σφαίρα δέχεται μια ομοιογενή δύναμη, τη βαρύτητα που τη σπρώχνει προς τα κάτω. Έστω κι έτσι, οι σταγόνες έχουν όλες περίπου την ίδια μορφή. Μόνο χαμένες στο διάστημα, χωρίς βαρύτητα θα ήταν ακριβώς σφαιρικές. Τα επιφανειακά μόρια των οντοτήτων συμπεριφέρονται έτσι σαν να ήταν μια προστατευτική μεμβράνη που συντηρεί την ενότητα της οντότητας προστατεύοντάς την από τη διασπορά των στοιχείων της στο άπειρο περιβάλλον της. Έτσι, στην επιφάνεια του νερού, η επιφανειακή τάση του λειτουργεί σαν προστατευτική μεμβράνη· το ψωμί έχει κόρα, το γάλα τσίπα, το αυγό τσόφλι, τα φυτά φλοιό, τα ζώα όστρακο ή δέρμα, τα κράτη σύνορα.

Πιο πολύπλοκες οντότητες αποτελούνται από ανομοιογενή στοιχεία, που όμως αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με αναδράσεις που τα συγκρατούν σε μια ενότητα, με δυνάμεις συνοχής, διαφορετικές από τις δυνάμεις συνάφειας που επιδρούν τυχαία απέξω. Κι αυτές οι πολύπλοκες οντότητες τείνουν, για παρόμοιους λόγους, να παίρνουν σφαιρικό σχήμα. Μεγάλα παγκόσμια σώματα, όπως τα άστρα, τείνουν προς τη σφαιρικότητα. Σαν ακέραιες οντότητες, βέβαια, δέχονται δυνάμεις εξωτερικές ομοιόμορφες, που επηρεάζουν τη μορφή τους. Για παράδειγμα, καθώς αυτές περιστρέφονται γύρω από τον άξονά τους, αναπτύσσουν φυγόκεντρη δύναμη, που απομακρύνει τα περιμετρικά στοιχεία τους από το κέντρο περισσότερο παρ΄ όσο τα πολικά στοιχεία τους. Η γη είναι μια τέτοια σφαίρα πλατύτερη στον ισημερινό και πιο συμπιεσμένη στους πόλους.

Και μου γεννιέται το ερώτημα, γιατί να μην είναι όλα τα σώματα σφαιρικά; Η μεγάλη εξαίρεση είναι οι ζωντανοί οργανισμοί, φυτικοί και ζωικοί. Τα σχήματα ενός δένδρου ή του σώματός μου διαφέρουν πολύ από τη σφαίρα. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των ζωντανών οντοτήτων είναι ότι τα στοιχεία που τις αποτελούν, όχι μόνο είναι ανομοιόμορφα και κινούνται διαρκώς, αλλά και αλλάζουν συνεχώς. Επιπλέον, το γενικό σχήμα μιας ζωικής ύπαρξης δεν μένει σταθερό, αλλά, ως ένα όριο, μεγεθύνεται. Η αλλαγή αυτή απαιτεί κατανάλωση ενέργειας που προσλαμβάνεται από το περιβάλλον διαμέσου του προστατευτικού μηχανισμού που τα περιβάλλει. Έτσι, οι οντότητες μεγαλώνουν και συντηρούνται. Και να πώς προβάλλει ένας άλλος αδυσώπητος μαθηματικός νόμος. Κάθε σώμα, όπως στην απλούστερη μορφή του μια σφαίρα, μεγαλώνει ανάλογα με τον κύβο της ακτίνας του. Η επιφάνεια όμως μεγαλώνει ανάλογα με το τετράγωνο της ακτίνας. Μ΄ αυτό τον τρόπο, η επιφάνεια γίνεται διαρκώς μικρότερη σε σχέση με τη μάζα της οντότητας. Και τότε, προκύπτει η απομάκρυνση της μορφής από τη σφαιρική. Όσο λιγότερο μοιάζει η μορφή με τη σφαίρα, π.χ. με πτυχές και προεξοχές, τόσο αυξάνεται η επιφάνεια συγκριτικά με τη μάζα. Κι έτσι εξασφαλίζεται η επιβίωση. Αν αυτό δεν είναι δυνατό, η οντότητα διασπάται σε μικρότερα κομμάτια. Μ΄ αυτό τον τρόπο π.χ. πολλαπλασιάζονται οι μονοκύτταροι οργανισμοί, πρωτόζωα, μικρόβια κλπ. Μόλις διαιρεθεί στα δύο μια αμοιβάδα, οι δύο θυγατρικές είναι ακριβώς ίδιες με τη μητρική, το άθροισμα των μαζών τους είναι ακριβώς ίδιο με της μητρικής, αλλά η επιφάνειά τους είναι πολύ μεγαλύτερη.

Τα κράτη είναι οντότητες που επεκτείνονται πάνω στην επιφάνεια της γης, σε δύο διαστάσεις. Τα σύνορά τους όμως είναι μια γραμμή, σε μία διάσταση. Γεωμετρικά το απλούστερο τέτοιο σχήμα είναι ο κύκλος. Τα σύνορα, όπως κάθε όριο, προσφέρουν τεράστια πλεονεκτήματα, καθώς διαμέσου τους περνά και ανταλλάσσεται με το περιβάλλον η αναγκαία ενέργεια. Από την άλλη είναι εκτεθειμένα σε ποικίλους κινδύνους προσβολών από τον περίγυρό τους. Η μάζα του σώματος είναι η αποθήκη της ενέργειας, επομένως της δύναμης, από την επιφάνειά του όμως γίνεται η αναγκαία ανανέωσή της.

Δεν ξέρω αν υπάρχει άλλο κράτος με τέτοια τεράστια σχέση μεταξύ συνόρων και στέρεης ενδοχώρας, όπως η πατρίδα μας. Χιλιάδες νησιά! Αντίθετα, απέναντί μας η Τουρκία, έχει πολλαπλάσια έκταση γης, αλλά σχετικά ασήμαντο μήκος ακτογραμμών. Αυτό το έχουν καταλάβει πολύ καλά οι γείτονές μας, ενώ τόσα και τόσα χρόνια εμείς επιμένομε να το αγνοούμε. Οι γείτονες επιβουλεύονται μανιωδώς τα νησιά μας. Εμείς τα υπερασπιζόμαστε χωρίς να συνειδητοποιούμε την αξία τους. Από αυτά τα τόσα πολλά νησιά μας, διψήφιος μόνο αριθμός κατοικούνται. Τα υπερασπιζόμαστε με νύχια και με δόντια, για να μην τα πάρουν οι άλλοι, όχι διότι τα χρησιμοποιούμε. Θα μου πείτε τι να τα κάνουμε; Ξερονήσια, τα περισσότερα, χωρίς νερό και βλάστηση, τι μπορούν να προσφέρουν; Τουρισμό; Όμως είναι άνυδρα, όχι πολύ κατάλληλα, ενώ τουρίστες έρχονται μόλις 3-4 μήνες το χρόνο. Κι όμως. Κάθε ξερονήσι μπορεί να γίνει προμηθευτής ενέργειας στην Ελλάδα. Μικρή, αλλά ανεξάντλητη ενέργεια, χωρίς τοξικά κατάλοιπα. Όλα προσφέρονται για εγκατάσταση ανεμογεννητριών, φωτοβολταϊκών μονάδων, κυματογεννητριών. Οι ανεμογεννήτριες δεν χρειάζεται να είναι οι θηριώδεις που αγοράζομε, σκοτώνουν τα γλαροπούλια και σε λίγες δεκαετίες θα είναι τοξικά απόβλητα. Μπορούν να κατασκευασθούν εδώ, από ανακυκλώσιμα υλικά, με κάθετους αντί των οριζόντιων αξόνων, μέσα σε κλωβούς που προστατεύουν τα πουλιά. Οι βορεινές ακτές είναι απόκρημνές από τους επικρατούντες ανέμους εδώ και χιλιάδες χρόνια. Τα τεράστια κύματα εκεί μπορούν να κινητοποιούν αντλίες που ανεβάζουν το νερό σε αποθήκες, για να ηλεκτροδοτούν με υδατόπτωση της νύχτες με νηνεμία, όταν ησυχάζουν οι ανεμογεννήτριες και τα φωτοβολταϊκά. Και οι νότιες υπήνεμες ακτές μπορούν να γίνουν εκτροφεία ψαριών, αστακών, χταποδιών και κάθε άλλου θαλασσινού. Φυσικά, ο τουρισμός δεν αποκλείεται. Εγκαταστάσεις που μετατρέπουν το θαλασσινό νερό σε πόσιμο με ηλιακή ενέργεια έχουν επινοηθεί στην Ελλάδα. Τελικά η παρουσία ανθρώπων πάνω στα νησιά είναι ο ισχυρότερος αποτρεπτικός παράγοντας για τις ορέξεις οποιουδήποτε γείτονα. Κανένας δεν προσβάλλει σε καιρό ειρήνης αμάχους, αλλιώς επισύρει την ενεργό κατακραυγή του κόσμου ολόκληρου.