Ομαδικό Έγκλημα και Τιμωρία

Ικανοποίηση ένοιωσαν οι περισσότεροι ακούοντας τη δικαστική απόφαση για τη Χρυσή Αυγή. Δικαίως. Κι εγώ ένοιωσα ικανοποίηση. Τα εγκλήματά της είχαν ομαδικό χαρακτήρα και η ποινή αφορούσε πολλούς φορείς της ιδεολογίας που οδήγησε σ΄ αυτά. Το ερώτημα όμως που με απασχολεί είναι, μπορεί η τιμωρία των οποιωνδήποτε και οσωνδήποτε να ανατρέψει το κίνητρο της εγκληματικότητας που υπάρχει πίσω από μια ιδεολογία;

Το μεγαλύτερο έγκλημα κατά της εθνικής μας υπόστασης ήταν εκείνο που οδήγησε στη Μικρασιατική καταστροφή. Εκείνοι που θεωρήθηκαν αίτιοι εκτελέστηκαν. Με την εκτέλεσή τους όμως σα να ξεπλήρωσε το χρέος της η ιδεολογία, σα να ξεπλύθηκε από τις τύψεις της και ξαναφούντωσε για να οδηγήσει μετά από λίγα χρόνια στη δικτατορία του Μεταξά. Οι συνεργάτες των Γερμανών στην κατοχή που έγιναν αιτία άγνωστου αριθμού, πάντως μεγάλου πλήθους πατριωτών όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν, αλλά και δικαιώθηκαν. Η αυθαίρετη τιμωρία τους από τους αντιπάλους τους όχι μόνο δεν τους συνέτισε, αλλά και τους κατέστησε θύματα τέτοια που αυτοί τελικά δικαιώθηκαν από το επίσημο κράτος μας, έγιναν άρχουσα τάξη, έτσι που οδηγηθήκαμε τελικά στη χούντα που κατέληξε στην άλλη εθνική τραγωδία, της Κύπρου. Ο ναζισμός τιμωρήθηκε από τους νικητές του παγκόσμιου πολέμου, αλλά η ιδεολογία του παραμένει. Πίστη για την ανωτερότητα της φυλής μας, της θρησκείας μας, της ιδεολογίας μας, του δίκιου μας. Ως εδώ μπορεί αυτή η πίστη να είναι ανεκτή και, όχι σπάνια, εποικοδομητική. Αλλά συχνά συνοδεύεται από μίσος κατά των αλλοφύλων, των αλλοθρήσκων, των ιδεολογικά αντιθέτων, του δίκιου των άλλων. Και τότε, ναι, οργανώνονται ολοκαυτώματα, Δίστομο, Καλάβρυτα, Λυγκιάδες και τόσα άλλα.

Το ερώτημά μου λοιπόν είναι, μπορεί η ποινή των φορέων μιας ιδεολογίας να αφανίσει την εγκληματικότητά της; Βέβαια η απροκατάληπτη δικαιοσύνη παίζει πρωτεύοντα ρόλο. Οι έξι που εκτελέστηκαν στο Γουδί, καταδικάστηκαν για εσχάτη προδοσία, που κανένας τους δεν είχε διαπράξει. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν έφταιγαν, αλλά πως η δίκη ήταν άδικη. Ήταν αίτιοι της καταστροφής και έπρεπε να τιμωρηθούν, όπως και πολλοί άλλοι που δεν τιμωρήθηκαν για την καταστροφή· να τιμωρηθούν όμως νόμιμα. Οι συνεργάτες των κατακτητών καταδικάζονταν από αυθαίρετα "λαϊκά" δικαστήρια ή και εκτελούνταν χωρίς καν αυτή την εικονική προκατειλημμένη δίκη. Και οι ιδεολογίες όλων αυτών παρέμειναν άθικτες ή και εκδικητικές. Μπορεί άραγε να γίνει κάτι, πέρα από την ποινή των φορέων μιας εγκληματικής ιδέας; Η ποινή ικανοποιεί το λαϊκό αίσθημα, αλλά δεν ξεριζώνει την πίστη που τη συνοδεύει. Ένας τρόπος θα ήταν να συνοδεύεται ο φόβος της ποινής, από την ελπίδα της εναλλακτικής ιδέας. Μπορεί να βοηθήσει ενδεχομένως συναγείροντας περισσότερο κόσμο. Κόλαση, αλλά και Παράδεισος. Τάρταρα, αλλά και Ηλύσια Πεδία. Ωστόσο ούτε αυτή αρκεί. Το καθάρισμα των δωσιλόγων συνοδευόταν από το όνειρο μιας ιδανικής πολιτείας (που εκ των υστέρων αποδείχθηκε πως απείχε από το να είναι ιδανική) κι έτσι παρέσυρε περισσότερο κόσμο. Αλλά δεν φθάνει. Οι ιδεολόγοι έχουν τη βεβαιότητα πως είναι ιδιαίτεροι άνθρωποι, επιφορτισμένοι από την κοινωνία να αποδώσουν δικαιοσύνη. Και αυτή η πίστη τους μπορεί να τους οδηγεί σε ανήκουστες πράξεις.

Ο ιδεολόγος Раскóльников‎ οδηγείται, μετά το έγκλημα, στην κάθαρση αφού του έχει επιβληθεί η τιμωρία από τη νόμιμη ανθρώπινη δικαιοσύνη, αλλά, τελικά, μόνον όταν απομονώνεται πια στρεφόμενος στον εαυτό του. Ο Οιδίπους αυτοτιμωρήθηκε, για το τρομερό ιερόσυλο διπλό έγκλημά του, να σκοτώσει τον πατέρα του και να παντρευτεί τη μητέρα του, όταν η αλήθεια του αποκαλύπτεται. Έτσι φθάνει στην κάθαρση.

Θέλω να πω πως οι ιδεολόγοι του εγκλήματος πρέπει να οδηγηθούν στην κάθαρση και από την ανθρώπινη κοινωνική δικαιοσύνη, το επίσημο δίκαιο δηλαδή, και από την ανθρώπινη ηθική, την καθολική κοινωνική αποδοκιμασία και απομόνωση, αλλά και τελικά όταν αναγκασθούν να οδηγηθούν στην αυτοκριτική τους. Η δεξιά γενικά ιδεολογία, ανέχθηκε στον τόπο μας ή και συμμάχησε με τους δωσιλόγους, αλλά τελικά, ιδίως μετά τη χούντα και την Κυπριακή τραγωδία ξεχώρισε με σαφήνεια τη θέση της από το εγκληματικό σκέλος της. Το πλήθος των αριστερών ξεχώρισαν τη θέση τους από το Σταλινικό ολοκληρωτισμό, παρόλο που σ΄ αυτόν κυρίως στηριχθήκαμε όλοι για να αντιμετωπισθεί η ναζιστική θηριωδία.

Φυσικά είμαι ικανοποιημένος με την καταδίκη της Χρυσής Αυγής. Θα ήμουν βαθύτατα απογοητευμένος, αν δεν καταδικαζόταν. Δεν ελπίζω όμως ότι θα εξαλειφθεί η ιδεολογία της. Ιδίως αν γίνει εκμετάλλευση της καταδίκης και επικρατήσουν τα συναισθήματα, αντί της λογικής τεκμηρίωσης των γεγονότων. Με όλες τις ακραίες συνέπειές τους. Αυτό όμως που έχει περισσότερη σημασία είναι παράλληλα με την επίσημη καταδίκη από τη δικαιοσύνη κάθε παράνομης πράξης να υπάρξει και πάνδημη αποδοκιμασία των εκδηλώσεων της ξενοφοβίας, γενικά της αλλοφοβίας, της ουσίας του ναζισμού, αρχίζοντας μάλιστα από το σχολείο. Με ευθύνη των δασκάλων και συνεννόηση με τους γονείς, τα παιδιά, αν δεν το κάνουν μόνα τους, να προτρέπονται να παίζουν με τα ξένα παιδιά, να τα καλούν στις γιορτές στα σπίτια τους, να πηγαίνουν κι αυτά στα σπίτια των άλλων. Τα παιδιά εύκολα, αν δεν εμποδίζονται από τους μεγάλους, συμπεριφέρονται στον Αχμέτ, στο Μεμέτ, στο Χασάν, όπως στο Γιώργο, στο Γιάννη, στο Δημήτρη. Και να δεις που στο παιχνίδι, που δεν είναι τόσο απαραίτητη η γλώσσα, στην οποία μοιραία θα υστερούν οι ξένοι, μπορεί να υπάρχει ένας τέτοιος ξένος καλύτερος, που να ανεβάζει τις νίκες της ομάδας στην οποίαν εντάσσεται.

Κάθε άνθρωπος συμπεριφέρεται γενικά ανάλογα με την παραδεκτή συμπεριφορά της ομάδας στην οποίαν εκούσια (μερικές φορές και ακούσια) ανήκει. Η δική μας παράδοση στηρίζεται σε εκείνη των προγόνων μας και αργότερα του Χριστιανισμού. Οι πρόγονοί μας, ναι, ξεχώριζαν του Έλληνες από τους "βαρβάρους", αλλά δεν δίσταζαν να θαυμάζουν τους πολιτισμούς τους και να μαθαίνουν από αυτούς. Ο Θαλής, ο Πλάτων και άλλοι έμαθαν από τους Αιγυπτίους. Ο Ξενοφών θαυμάζει την Κύρου παιδεία. Ο Αριστοτέλης μελετά τα πολιτεύματά τους μαζί με εκείνα διαφόρων Ελληνικών πόλεων για να καταλήξει στα "Πολιτικά" του. Παραπέρα, με την επίδραση του Χριστιανισμού, μάθαμε πως "οὐκ ἒνι Ἰουδαῖος οὐδἑ Ἓλλην, οὐκ ἒνι δοῦλος οὐδἑ ἐλεύθερος, οὐκ ἒνι ἂρσεν καὶ θῆλυ, πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστἑ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ (Παύλος προς Γαλάτας). Επιστρέφοντας στους αρχαίους, λέει ο Αντιφών: " Καὶ ἐν πᾶσι τούτοις οὒτε βάρβαρος ἀφώρισται ἡμῶν οὐδεὶς οὒτε Ἓλλην.  Ἀναπνέομεν γὰρ εἰς τὸν ἀέρα ἃπαντες κατὰ τὸ στόμα καὶ κατά τὰς ρίνας καὶ ἐσθίομεν χερσίν ἃπάντες".