Ικανός ηγέτης

Η ανθρώπινη κοινωνία ξεκίνησε όταν οι άνθρωποι από τροφοσυλλέκτες έγιναν τροφοπαραγωγοί. Καθώς η παραγωγή τους αυξανόταν, έγιναν ανταλλάκτες, έμποροι. Στις θέσεις όπου διασταυρώνονταν φυσικοί δρόμοι, δημιουργήθηκε η αγορά. Η κοινωνία έγινε πολύπλοκη και χρειαζόταν ενοποιητικούς παράγοντες. Παραδοσιακά έγιναν αφενός ο ηγέτης της βίας, ο "βασιλιάς", για σφετερισμό ξένων περιουσιών και προστασία των ημετέρων και αφετέρου ο μάγος-ιερέας για τα υπαρξιακά ζητήματα, όπως οι σχέσεις καθενός με την κοινωνία του.

Η επιστήμη βρίσκεται εκεί όπου διασταυρώνονται το αισθητό με το νοητό. Πίσω από αυτή όμως, την πιο αξιόπιστη πνευματική πράξη, βρίσκεται μια "γενικά παραδεκτή" πίστη. Μόνη "απόδειξη" της ισχύος της είναι η ικανότητά της να επιβάλλεται στους άλλους (π.χ. με αλλαξοπίστηση, εξόντωση των απίστων).

Αυθαίρετα λοιπόν, σαν αναπόδεικτο αξίωμα, δέχομαι ότι σκοπός τελικός μιας πολιτείας είναι η μεγαλύτερη δυνατή ευδαιμονία στους πολίτες της (Αριστοτέλης). Η ευδαιμονία δεν είναι ταυτόσημη με την ευτυχία. Σημαίνει την αυτοπραγμάτωση, την ικανοποίηση του σκοπού που το νοητό Εγώ καθενός χάραξε για τον εαυτό του. Έχει ισχυρή μελλοντική συνιστώσα. Η ευτυχία σημαίνει ικανοποίηση των αναγκών του σωματικού Εγώ. Στοιχειώδης κάλυψη των σωματικών αναγκών είναι απαραίτητη (δεν είμαι ευδαίμονας αν πεινάω ή πονάω), ενώ μπορεί να ευνοείται από τυχαία γεγονότα (ευ-τυχία σημαίνει καλή τύχη), άσχετα με το σκοπό που έχει διαμορφωθεί από το ίδιο το νοητό Εγώ του καθενός. Συνδέεται με το παρελθόν, με ό,τι έχει γίνει. Ούτε είναι ταυτόσημη με την μακαριότητα, όπου έχω υποτάξει τις ανάγκες μου τόσο, που τίποτε δεν μου λείπει (νιρβάνα).

Ηγέτες, είπαμε, είναι βασικά ο βασιλιάς και ο ιερέας. Κανένας τους δεν είναι τέλειος. Τι ιδιαίτερες ικανότητες πρέπει να έχει ο ικανός ηγέτης;

Δύο είναι κυρίως. Μία είναι να μπορεί να αναδειχτεί σε αποδεκτό ηγέτη. Η άλλη είναι να έχει συγκεκριμένο σχέδιο για το πώς θα κάνει τους πολίτες του ευδαίμονες. Την πρώτη ικανότητα την έχουν όλοι. Αν δεν την είχαν, δεν θα ήταν σήμερα ηγέτες. Τη δεύτερη όμως ελάχιστοι. Εξαντλώ τις δραστηριότητές μου για να αποκτήσω εξουσία, αλλά δεν ξέρω τι να την κάνω. Ο καθένας μας ξέρει πολλούς ανθρώπους σαν αυτούς. Αυτό ισχύει για κάθε είδους εξουσία, ιδιωτική και δημόσια. Και όταν το πετύχω τι θα κάνω;

Υπάρχουν κάποιοι που εκγενετής ή από παιδεία έχουν ταλέντο, τις πρέπουσες ηγετικές ικανότητες. Αυτοί σα να οσφραίνονται την περιρρέουσα επικρατούσα επιθυμία της κοινωνίας τους. Κανένας δεν ξέρει πως κι ο διπλανός του έχει την ίδια μ΄ αυτόν επιθυμία. Ο ικανός ηγέτης τη συνειδητοποιεί και την προβάλλει ξεκάθαρα. Και τότε, η πλειοψηφία τουλάχιστον, αναγνωρίζουν σ΄ αυτή τη διακήρυξη τη δική τους βούληση. Ενωμένοι όλοι την επιδιώκουν και το πλήθος τους, αρτιωμένο σε μια ενότητα, γίνεται ακαταμάχητο.

Θυμάμαι, παιδί 12 ετών, περίμενα στην αφετηρία το λεωφορείο που αργούσε. Φεβρουάριος, χιονόνερο. Πολύς κόσμος. Τα λεωφορεία που ανήκαν σε ξένους ("Πάουερ") είχαν αυξήσει κατά 10% την τιμή του εισιτηρίου, που είχε διατηρηθεί αμετάβλητη από τα Ελληνικής ιδιοκτησίας. Δίπλα μου στεκόταν ο εξάδελφός μου, 8 χρόνια μεγαλύτερος. Κάποια στιγμή φάνηκε το λεωφορείο. Της Πάουερ. "Να μην μπει κανένας μέσα!", φώναξε ο Νικηφόρος Μανδηλαράς. Φεβρουάριος, χιονόνερο. Κανένας από το συγκεντρωμένο πλήθος δεν κινήθηκε. Ένοιωσα ότι είχα δίπλα μου έναν ηγέτη. Όμοια, απεργία από τις δημόσιες συγκοινωνίες είχε χρησιμοποιήσει ο Martin Luther King και πέτυχε την εξίσωση των επιβατών μαύρων και λευκών στα δημόσια λεωφορεία, για να δολοφονηθεί αργότερα ονειρευόμενος μια παγκόσμια ειρήνη αγάπης. Το πτώμα του Μανδηλαρά βρέθηκε σε μια ακρογιαλιά της Ρόδου χωρίς να μάθει ποτέ κανένας τις συνθήκες του θανάτου του.

Ο κόσμος όλος περιμένει τον τέλειο ηγέτη, το Σωτήρα, τον Μεσσία. Αλλά δεν έρχεται. Ίσως διότι τέλειος ηγέτης δεν μπορεί να υπάρξει.

Η σωστή παιδεία μπορεί να βοηθήσει στην απόκτηση των αναγκαίων ικανοτήτων ενός ηγέτη. Σε μια κληρονομική μοναρχία ο διάδοχος εκπαιδεύεται από την παιδική ηλικία του να γίνει ο ηγέτης. Σπάνια πετυχαίνεται. Η απόλυτη μοναρχία, με τεράστιες εξουσίες, μπορεί να επιβάλλει συνθήκες ευνοϊκές γι΄ αυτόν, όχι για την ευδαιμονία του λαού του. Γι΄ αυτό στις περισσότερες "πολιτισμένες" σύγχρονες πολιτείες επικρατούν πολιτεύματα αβασίλευτα ή με αυστηρά περιοριστικά συνταγματικά βασίλεια. Τι είδους διαχειριστικές ικανότητες όμως πρέπει να έχει εκπαιδευτεί να επιδεικνύει ο ικανός ηγέτης;

Πλήθος οι επιθυμητές ικανότητες, που επιβάλλεται να έχει ανάλογα με τις εκάστοτε συγκυρίες. Βασική ικανότητα είναι να αποφασίζει νόμους. Νόμος σημαίνει νομή της υπάρχουσας δημόσιας περιουσίας. Αποφασίζεται από την κοινωνία, ως βούληση ή ανοχή της. Ο μεγαλύτερος Έλληνας πολιτικός, που μαζί με τον В. Ленин θεωρήθηκε από κάποιους ως ο πιο σημαντικός της εποχής του, ήξερε τι επιδίωκε. Αφού με τη συμμαχία με άλλες Βαλκανικές χώρες και με τις δυνάμεις της Entente, διπλασίασε ο Βενιζέλος την έκταση της Ελλάδας, ανάλωσε το χρόνο του στο εξωτερικό προσπαθώντας να εξασφαλίσει τη συμπαράσταση των νικητριών δυνάμεων για την Ελληνοποίηση των περιοχών που κατοικούνταν από Έλληνες στη Μικρά Ασία. Το κόστος ήταν ότι τα εσωτερικά προβλήματα τα είχε αφήσει σε πιστούς, αλλά ανίκανους, αντικαταστάτες του. Οι Έλληνες υπέφεραν. Οι στρατιώτες υπηρετώντας για πάρα πολλά χρόνια, είχαν εγκαταλείψει αδούλευτη την Ελληνική ύπαιθρο και τις οικογένειές τους, ενώ οι εκπρόσωποι του Βενιζέλου προσπαθούσαν να επιβάλουν βίαια, τυραννικά, την υποτιθέμενη βούληση του μεγάλου αρχηγού τους. Ένας άλλος, ιδιοφυΐα στρατηγική, ο Ιωάννης Μεταξάς, είχε θεωρήσει στρατιωτικά ανέφικτη την προσπάθεια του Βενιζέλου. Για να πετύχει τη συναίνεση των συμμάχων του ο τελευταίος μετέσχε στην εκστρατεία της Κριμαίας εναντίον των Μπολσεβίκων μετά το τέλος του πρώτου Παγκόσμιου πολέμου. Την πλήρωσαν οι Ρωσοπόντιοι που διασκορπίστηκαν και αφανίστηκαν στην απέραντη Ρωσία. Η τυραννική διοίκηση των εκπροσώπων του Βενιζέλου και η απόγνωση των στρατιωτών έφεραν στις εκλογές νικητή το βασιλιά Κωνσταντίνο. Η συμμαχική υποστήριξη σταμάτησε. Οι εμπειροπόλεμοι στρατιωτικοί αντικαταστάθηκαν από άλλους πιστούς στο στέμμα. Αντί να εφαρμοστεί η προεκλογική επαγγελία της "οίκαδε" επιστροφής των στρατιωτών στην πατρίδα, διατάχτηκε προέλαση. Κι αυτό παρά τις προειδοποιήσεις του Μεταξά πως προέλαση σε περιοχές που κατοικούνταν από καθυπεροχήν Τούρκους θα ήταν καταστροφική. Και ήταν.

Η διπλωματία απαιτεί συναλλαγές. Ο ικανός πολιτικός πρέπει να αντισταθεί στο λαϊκισμό του τύπου "δίνομε πολλά, τόσα που απειλείται το γόητρό μας". Έχει την ικανότητα λοιπόν να στρέφει την προσοχή του κόσμου σε άλλα χρόνια δυσεπίλυτα προβλήματα, όπως είναι η ακρίβεια, τα ιδιωτικά ΑΕΙ, το οικογενειακό δίκαιο, ενώ τα καυτά θέματα της εξωτερικής πολιτικής δεν βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Αυτή περί άλλα μεριμνά και τυρβάζει.