ΜΑΘΑΙΝΩ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΟΥ

"Μπορείτε να παλέψετε για να τους μοιάσετε, μα μη ζητάτε να κάνετε αυτά να σας μοιάσουν", γράφει ο Χαλίλ Τζιμπράν για τα παιδιά. Μου φάνηκε παράδοξο, αλλά το πήρα λίγο σοβαρά. Προχώρησα μάλιστα και άρχισα να μαθαίνω από τα παιδιά μου. Ε, αυτό κι αν είναι παράδοξο! Είναι δυνατό τα παιδιά να ξέρουν περισσότερα από τους μεγάλους; Κι όμως, όταν απόκτησα μερικές γνώσεις από αυτά, άρχισα να αναζητώ δικαιολογίες για να καλύψω τον εαυτό μου. Τα παιδιά, όταν πάνε σχολείο, αρχίζουν να εκπαιδεύονται, να μαθαίνουν πολλά πράγματα. Αποκτούν γνώσεις και, ιδίως στο δημοτικό σχολείο, μια κλίμακα αξιών που ονομάζεται παιδεία. Η εκπαίδευση είναι πάντοτε στοχευμένη. Τα παιδιά μαθαίνουν ό,τι αποφάσισε η πολιτεία, κάποια εξουσία δηλαδή, να μάθουν. Αυτό όμως δεν είναι ακριβώς παιδεία, αλλά πλύση εγκεφάλου. Το σχολείο μπορεί να τους διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντές τους, έτσι που να έχουν περισσότερες επιλογές, μεγαλύτερη ελευθερία στη σκέψη, στη φαντασία, στη βούλησή τους. Μπορεί όμως και να τους στενεύει τους ορίζοντες, να τους κάνει το κάθε τι οδηγώντας σε μία μοναδική σκέψη, μια πίστη υπαγορευμένη από την εξουσία κι αυτό είναι πλύση εγκεφάλου, που οδηγεί στην προκατάληψη, σε φανατισμούς. Το παιδί πριν πάει σχολείο έχει μάθει ήδη να μιλάει, να εκφράζεται προφορικά και να ακούει προσλαμβάνοντας ό,τι έχει αξία γι΄ αυτό. Συναναστρέφεται και κουβεντιάζει με τους γύρω του, οικογένεια, προπάντων άλλα παιδιά, που δεν προσπαθούν να του επιβάλλουν γνώσεις. Είναι η κατάλληλη ηλικία για να μάθει κάποιος από αυτά. Θα σας παρουσιάσω μερικά που έμαθα από τα παιδιά και τα εγγόνια μου.

Καθόμαστε στο σαλόνι. Ο γιος μου πετούσε μια κάλτσα, την έπιανε και την ξαναπετούσε. Κάποια στιγμή η κάλτσα έπεσε μέσα σε ένα βάζο. "Ζήτω, νίκησα!" ανέκραξε θριαμβευτικά. Απόρησα. "Καλά, ποιον νίκησες;" "Το στόχο!", μου απάντησε. Ήταν η πρώτη φορά που συνειδητοποίησα πως μπορείς να νικήσεις, χωρίς αντίπαλο. Πρώτη φορά που κατανόησα τη διαφορά μεταξύ άμιλλας και ανταγωνισμού. Στην άμιλλα αγωνίζεται κάποιος για να πετύχει ένα στόχο. Μπορεί να είναι ένας ή πολλοί. Ο καλύτερος βραβεύεται. Διενεργείται στο στίβο. Οι άλλοι που πέτυχαν το στόχο, δεν ηττήθηκαν. Απλώς δεν νίκησαν. Στον ανταγωνισμό αγωνίζεται κάποιος για να νικήσει έναν άλλον. Αγωνίζονται δύο. Στην κονίστρα. Νίκη του ενός είναι η ήττα του αντιπάλου του. Μπορεί να μην ήταν σπουδαίος ο νικητής, απλώς ήταν ανίκανος ο ανταγωνιστής του. Αν σε μια κοινωνία επικρατεί η άμιλλα, η κοινωνία πηγαίνει μπροστά, καθώς όλοι προσπαθούν να πετύχουν το καλύτερο. Όταν επικρατεί ο ανταγωνισμός, η κοινωνία μπορεί να προχωρεί, να μένει στάσιμη ή και να υποχωρεί, καθώς καθένας αγωνίζεται εναντίον του άλλου, εμποδίζοντάς τον να αναπτυχθεί. Για να μην ηττηθεί.

"Τι θα πει σκέφτομαι;" τον ρώτησα μια άλλη φορά. Σκέφτηκε αρκετά. Στο τέλος μου απάντησε: "Κουβεντιάζω από μέσα μου". Και μα την αλήθεια, δεν ξέρω άλλο καλύτερο ορισμό. Ο Descarte που ερεύνησε το θέμα, είχε δώσει άλλον ορισμό: "Cogito ergo sum". Σκέπτομαι, άρα υπάρχω. Κι όμως "je parle de la pensée", μιλώ τη σκέψη μου, δέχεται.

Μια και έμαθα τι σημαίνει σκέφτομαι, είπα να μάθω κι άλλα πράγματα από το γιο μου. "Τι θα πει θέλω;" τον ρώτησα. Η αλήθεια είναι ότι εγώ δεν είχα κανενός είδους απάντηση στην ερώτηση που του έθεσα. Το βασάνισε περισσότερη ώρα αυτή τη φορά. Τελικά όμως μου απάντησε: "Προσπαθώ να κάνω κάτι από μέσα μου". Μπορείτε σεις να δώσετε καλύτερο ορισμό;

Ο άλλος γιος μου ήταν πιο ευφάνταστος. Ήταν στην πρώτη δημοτικού, όταν ταξιδεύαμε με το αυτοκίνητό μας. Για να περνάει η ώρα, τους έλεγα αινίγματα που προσπαθούσαν να βρουν τη λύση τους. Καθώς του άρεσε η μουσική τον ρώτησα ποια είναι η πόλη που είναι μια νότα. Εκεί πηγαίναμε και δεν άργησε να τη βρει: "Λα μία!" φώναξε. Ύστερα από λίγη ώρα όμως αντέστρεψε τους ρόλους. "Θα πω κι εγώ ένα αίνιγμα." Τι νάχει ακούσει;", απόρησα. "Ποια είναι η λέξη που αρχίζει με τελικό σίγμα και τελειώνει σε κεφαλαίο Ρο;" Ομολογώ πως κανένας από τους άλλους τρεις που είμαστε στο αυτοκίνητο, Εγώ, η γυναίκα μου κι ο μεγαλύτερος αδελφός του, δεν μπορέσαμε να βρούμε τη λύση. Κάποια παιδική ανοησία θα είναι, σκέφτηκα συγκαταβατικά. "STOP", φώναξε.

Στο μεταξύ μεγάλωσαν και πια δεν μπορώ να μάθω τίποτε πρωτότυπο πια. Ό,τι και να τους ρωτήσω, μου απαντούν με κάτι που έχουν μάθει από τους άλλους ή με συμπεράσματα από όσα έχουν διδαχθεί από τους μεγαλυτέρους, από τα βιβλία και, τελευταία πια, από το Internet. Άχρηστοι, όπως εγώ, όπως κι όλοι οι μεγάλοι για να γίνουμε πηγή γνήσιας, πρωτότυπης, γνώσης. Εκτός κι αν μείνουμε παιδιά.

Κι όμως χρειάστηκα να μάθω. Διάβαζα στη Γένεση: «Εἶπεν ὁ Θεὸς Γεννηθήτω φῶς. Καὶ εγένετο φῶς. Καὶ εἶδεν ὁ Θεός τὸ φῶς ὃτι καλὸν». Αναρωτήθηκα. Τι θα πει "καλόν"; Στην αρχαία γλώσσα σήμαινε "ωραίο" - εξ ου και κάλλος. Στη νέα γλώσσα όμως σημαίνει "αγαθόν", ενώ "αγαθό" λέμε τον άνθρωπο που θεωρούμε κουτό. Η μετάφραση της Βίβλου των εβδομήκοντα έγινε στην Ελληνιστική εποχή, όταν πια δεν μιλιόταν η κλασική Αττική διάλεκτος. Τι εννοεί λοιπόν η Παλαιά Διαθήκη; Ότι το φως είναι ωραίο ή αγαθό; Ρώτησα καθηγητές Πανεπιστημίου φιλολόγους και θεολόγους, αλλά δεν μπόρεσαν να με φωτίσουν. Κατέφυγα στο Ραββίνο, που, εκτός από τη μετάφραση των Ο΄, γνώριζε, υπέθεσα, και το Εβραϊκό πρωτότυπο, τουλάχιστον το επίσημο αντίγραφό του. Ούτε κι αυτός μου έδωσε ικανοποιητική απάντηση. Τι θα πει καλόν; Τα παιδιά μου είχαν μεγαλώσει, δεν ωφελούσε να τα ρωτήσω. Είχα όμως τώρα εγγονό. "Ήλθε προχθές στο σπίτι σας ένας μπογιατζής κι έκανε "καλή" δουλειά. Τι θα πει "καλή δουλειά"; Σκέφτηκε λίγο, το κουβέντιασε και λιγάκι - ήταν ήδη στην πρώτη δημοτικού. "Όπως πρέπει", μου απάντησε στο τέλος. Και το "όπως πρέπει" περιλαμβάνει και τις δύο, και την αισθητική και την ηθική σημασία του "καλός".

Ακούτε με προσοχή τα παιδιά σας. Μη διστάζετε να τα ρωτάτε για να μάθετε. Από τα σημαντικά πράγματα, ξέρουν περισσότερα από σας, εσείς πιεστήκατε με την παιδεία που έχετε λάβει να τα ξεχάσετε. Ή να τα στρεβλώσετε. Προπάντων όμως ακούτε τα παιδιά σας, "γιατί η ζωή δεν πηγαίνει προς τα πίσω ούτε χασομερά με το χθες", συνεχίζει ο μεγάλος ποιητής και φιλόσοφος Χαλίλ Τζιμπράν.