Εξουσία και Βία

Η συνοχή της κοινωνίας απαιτεί να υπάρχει κοινή βούληση. Η κοινή βούληση μπορεί να διαμορφώνεται από ένα άτομο (μοναρχία) ή από λίγους εκλεκτούς (ολιγαρχία) ή από την πλειοψηφία της κοινωνίας (δημοκρατία). Είναι άκρως απίθανο να αποτελεί τη βούληση όλων, αλλά όσοι μειοψηφούν πάνω σε ένα θέμα, σε άλλα θέματα ανήκουν στην πλειοψηφία και έτσι αποδέχονται να είναι μέλη της κοινωνίας. Για να υλοποιείται η κοινή βούληση χρειάζεται να εφαρμοσθεί με βίαια μέσα για τους διαφωνούντες, αν εκδηλώνουν έμπρακτα τη διαφωνία τους. Οι υλοποιητές της κοινής βούλησης ονομάζονται εξουσία και άρχουν πάνω στο σύνολο των αρχομένων. Εξουσία σημαίνει ισχύς και στην Αγγλική τουλάχιστον γλώσσα η ισχύς και η εξουσία έχουν κοινό όνομα (power). Η ισχύς είναι όρος της φυσικής και ορίζεται ως κατανάλωση ενέργειας σε βραχύ χρόνο π.χ. μια γροθιά ή μια κλωτσιά. Η εμπειρία έχει δείξει άριστη την κατάτμηση της εξουσίας σε τρεις ανεξάρτητες αρχές, τη νομοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική. Οι αρχές αυτές υλοποιούνται διαμέσου των κρατικών υπαλλήλων, όπως είναι η αστυνομία, ο στρατός και το σύνολο των δημόσιων υπαλλήλων. Όρος απαραίτητος για τη συνοχή της κοινωνίας είναι η ασκούμενη βία να είναι νόμιμη, δηλαδή προαποφασισμένη με νόμο από τη νομοθετική εξουσία (βουλή) και με έλεγχο από τη δικαστική εξουσία, ενώ η υλοποίησή της είναι ευθύνη της εκτελεστικής εξουσίας (κυβέρνησης). Όταν η εκτελεστική εξουσία υπερβαίνει τα όρια που της θέτουν οι νόμοι ή αμελεί να την ασκεί, τα αποτελέσματα είναι ολέθρια. Πριν από πάνω από ένα αιώνα μια γειτονική χώρα αποφάσισε να ομογενοποιήσει την κοινωνία της. Η εκτελεστική εξουσία επέβαλε ομαδικές εκτοπίσεις λαών και προμελετημένα αμέλησε να προστατεύει τους εκτοπιζόμενους από την εξοντωτική βία παρακρατικών ομάδων: Η βάση της γενοκτονίας.

Εξουσία όμως δεν ασκεί μόνο το επίσημο κράτος, αλλά και η δομή της κοινωνίας, στην οποία κάποια μέλη της έχουν εξουσιαστικό ρόλο πάνω στους άλλους. Αυτή στηρίζεται όχι μόνο στο δίκαιο, αλλά και στην ηθική. Έτσι εξουσία έχουν οι γονείς πάνω στα παιδιά τους, οι δάσκαλοι πάνω στους μαθητές τους, οι μεγάλοι πάνω στους μικρούς, στις πατριαρχικές κοινωνίες οι άνδρες πάνω στις γυναίκες τους, οι προπονητές πάνω στους αθλητές τους, οι προϊστάμενοι πάνω στους υφισταμένους τους, οι υπάλληλοι πάνω στους κοινούς πολίτες κλπ. Ο φόβος του θύματος εμποδίζει συχνά την αποκάλυψη της βίας. Τέτοιος φόβος οφείλεται σε ποικίλα αίτια, όπως την κοινωνική ντροπή για τη βία που υπόστηκε, το στιγματισμό ότι το θύμα προκάλεσε με τη συμπεριφορά του τη βίαιη πράξη, την απειλή αντιποίνων από τον αμετανόητο βιαστή κλπ. Σε αυτή την κατηγορία ανήκει συχνά η σεξουαλική βία, που μάθαμε εμβρόντητοι τελευταία ότι είχε επιβληθεί σε αθλήτρια. Αν και πιο σπάνιο, δεν πρέπει να ξεχνιέται ότι με τη γυναικεία χειραγώγηση, δεν αποκλείεται ο ισχυρότερος να είναι γυναίκα και ο υφιστάμενος άντρας, οπότε δεν αποκλείεται σεξουαλική βία άνδρα από γυναίκα. Αν δεν την ικανοποιήσει, να μην περιμένει προαγωγή, ή και να απειλείται με απόλυση κλπ. Σε τέτοιες περιπτώσεις η επίδραση του κράτους είναι δύσκολη, διότι η βία δεν ασκείται από κρατικούς υπαλλήλους, αλλά από κοινούς πολίτες.

Δεν πρέπει επίσης να ξεχνιέται η βία που ασκείται από κοινούς πολίτες σε κρατικούς υπαλλήλους. Κι ακόμη απόπειρες εκμετάλλευσης, όταν π.χ. μια στοργική εκδήλωση παρουσιάζεται σαν "σεξουαλική παρενόχληση". Κάποτε παραφέρθηκα προφορικά σε υπάλληλο, επειδή θεώρησα ότι με ταλαιπωρούσε παράνομα. Βέβαια εκείνη απλώς εφάρμοζε τις εντολές που είχε και ήταν όντως παράλογες. Ζητούσε η υπηρεσία να προσκομίσω από την εφορία πιστοποίηση πληροφοριών για μένα, τις οποίες είχε δώσει η ίδια στην εφορία με δική μου άγνοια! Και να που αναφαίνεται στο βάθος η ευθύνη του κράτους όταν εκδίδει παράλογους κανόνες. Σ΄ αυτό το πλαίσιο είδαμε και πάλι εμβρόντητοι τη σωματική βία που άσκησαν ανήλικοι πάνω σε δημόσιο υπάλληλο στο μετρό. Δυστυχώς, για μερικούς, δεν ήταν αλλοδαποί, όπως αρχικά νομίσθηκε! Υποτίθεται ότι η βία ξέσπασε όταν ο υπάλληλος του σταθμού τους ζήτησε να φορέσουν μάσκα, που έτσι έπρεπε να κάνει για να προφυλάσσει το σύνολο. Ως πού έφθασε η διαταγή του, π.χ. αν ξεπέρασε το όριο της λεκτικής διαταγής και προχώρησε σε πράξη, δεν γνωρίζω. Ωστόσο, είδαμε τη βία των νεαρών που χτυπούσαν ανελέητα, σχεδόν δολοφονικά, έναν άνθρωπο που ξαπλωμένος χάμω και ακίνητος ήταν έρμαιο της βίας τους. Κανόνας είναι, μου έλεγε παλιά ένας χωροφύλακας, ότι δεν επιτρέπεται να ασκήσει βία εναντίον κάποιου που έχει πέσει στο έδαφος και μένει ακίνητος (παθητική αντίσταση). Είδαμε στις ΗΠΑ αστυφύλακες να πιέζουν θανάσιμα κάποιον που, πεσμένος κάτω, δεν μπορούσε να αναπνεύσει.

Η κακοήθεια (μοχθηρία, τη λέει ο Αριστοτέλης) ατόμων δεν μπορεί να εκλείψει ολότελα. Καμιά διαταγή δεν την εξαλείφει. Ωστόσο, το κράτος έχει το μεγάλο μερίδιο της ευθύνης. Πρώτο, ότι οι νόμοι που αποφασίζει δεν είναι παράλογοι. Δεν είναι αντιφατικοί και δεν συγκρούονται με τους φυσικούς, τους κοινωνικούς νόμους και την ηθική, την κυρίαρχη βούληση του συνόλου της κοινωνίας. Δεύτερο δεν αμελεί στην υλοποίηση αυτών των νόμων, αλλιώς αφήνει να εφαρμοσθεί η κακοήθεια χωρίς φραγμούς. Τρίτο, οι εξουσίες είναι πραγματικά ανεξάρτητες η μια από την άλλη, αλλιώς δεν είναι αξιόπιστες. Τέταρτο οι νόμοι, για να είναι κατά το δυνατό σύμφωνοι με την ηθική πρέπει να αποφασίζονται από το σύνολο της κοινωνίας (με πλειοψηφία) ή, σε λιγότερο γενικούς κανόνες, από τη νομοθετική εξουσία που αποτελείται από ενόρκους, δηλαδή τυχαία κληρωμένα άτομα από το σύνολο της κοινωνίας. Αυτοί οι κανόνες υπηρετούνται μόνον από το πολίτευμα της δημοκρατίας. Πέμπτο, για να μη συγκρούονται οι νόμοι ούτε μεταξύ τους (αντιφάσεις) ούτε με τους φυσικούς και κοινωνικούς νόμους (όπως έχουν και οι δύο μελετηθεί από τις αντίστοιχες επιστήμες) πρέπει να διαμορφώνονται από επαΐοντες που δεν μπορούν να είναι τα τυχαία κληρωμένα μέλη της κοινωνίας. Αυτός ακριβώς είναι ο πιο σημαντικός ρόλος της εκτελεστικής εξουσίας, πριν παρουσιάσει τα νομοσχέδιά της στη βουλή, που θα επικυρώσει ποιες από τις εναλλακτικές λύσεις (που πάντοτε υπάρχουν) ταιριάζουν καλύτερα με τη βούληση της πλειοψηφίας, την ηθική.

Η βία είναι δυσάρεστη. Η νόμιμη βία είναι όμως απαραίτητη. Διεθνείς κανόνες έχουν σχεδιάσει αρκετά ικανοποιητικά τις γενικές αρχές, ως πού επιτρέπεται να εξικνείται η νόμιμη βία. Τέτοιοι έχουν διαμορφωθεί από τον καιρό του Περικλή (Επιτάφιος), στη Γαλλική και Αμερικανική Επανάσταση, στα ανθρώπινα δικαιώματα (ΟΗΕ) και πιο πρόσφατα σε αποφάσεις της ΕΕ.